Kriter > Dosya > Dosya / Tarım |

Rusya-Ukrayna Savaşı ile Yeni Gelen Şok: Gıda Fiyatlarındaki Artışlar Uzun Yıllar Sürebilir


Türkiye’de de gıda fiyatları özellikle 2019’un son çeyreğinde belirgin bir artış gösterdi. Ardından başta kuraklık sonrasında da pandeminin de etkisiyle gıda fiyatları 2020’nin sonlarına doğru yeniden artış eğilimine girdi. Bu ivmelenme ile Türkiye’de şu an için enflasyonun ulaştırmadan sonra ikinci en önemli kaynağı gıda fiyatlarındaki artışlar.

Rusya-Ukrayna Savaşı ile Yeni Gelen Şok Gıda Fiyatlarındaki Artışlar Uzun

Pandeminin tüm dünyaya bıraktığı en önemli miraslardan biri hiç kuşkusuz küresel enflasyon oldu. Covid-19 döneminde başta tedarik zincirlerindeki bozulma kaynaklı olmak üzere enerji ve emtia fiyatlarındaki artışlar küresel enflasyonun maliyet kaynağını önemli derecede artırdı. Öte yandan tüm dünyada enflasyonun ana kaynaklarından biri de gıda fiyatlarındaki artış oldu. Aslında dünya pandemiden çok önce gıda fiyatlarındaki artışla tanışmıştı. Bu bağlamda gıda fiyatlarındaki artışın asıl başladığı yılın 2008 olduğunu söylemek çok yanlış olmaz. 2008 global ekonomik krizi sonrası başta ABD olmak üzere biyoyakıt üretimindeki artış ve aynı zamanda tüm dünyada iklim krizi kaynaklı kuraklık nedeniyle gıda fiyatları hızla artışa geçti.

Hindistan Mumbai'deki bir meyve tezgahı
Hindistan Mumbai'deki bir meyve tezgahında müşterileri bekleyen bir satıcı. Hindistan Merkez Bankası yükselen enflasyonun ardından sürpriz bir faiz artırımı açıkladı. (Punit Paranjpe/AFP-Getty Images, 4 Mayıs 2022)

 

Türkiye’deki Gıda Enflasyonu

Türkiye’de de gıda fiyatları özellikle 2019’un son çeyreğinde belirgin bir artış gösterdi. Ardından başta kuraklık, sonrasında pandeminin de etkisiyle gıda fiyatları 2020’nin sonlarına doğru yeniden artış eğilimine girdi. Bu ivmelenme ile Türkiye’de şu an için enflasyonun ulaştırmadan sonra ikinci en önemli kaynağı gıda fiyatlarındaki artışlar. Son açıklanan Nisan enflasyonunda TÜFE'ye göre gıda ve alkolsüz içeceklerde aylık artış yüzde 13,8 iken, yıllık olarak ise bu artış yüzde 89,1 olarak gerçekleşmiş durumda.

GRAFİK 1. TÜRKİYE’DE NİSAN 2022 TÜFE ANA HARCAMA GRUPLARINA GÖRE YILLIK DEĞİŞİM ORANLARI (%)

GRAFİK 2. TÜRKİYE’DE NİSAN 2022 TÜFE ANA HARCAMA GRUPLARINA GÖRE AYLIK DEĞİŞİM ORANLARI (%)

Türkiye’de gıda fiyatlarındaki artışın temel nedenleri olarak uluslararası tarımsal emtia fiyatlarındaki yüksek seviyeler, olumsuz hava koşulları ve artan tarımsal girdi maliyetleri sayılabilir. Bu gelişmelerle genele yayılan fiyat artışları gerçekleşirken yıllık enflasyon Nisan 2022’de işlenmemiş gıdada yüzde 100,67, işlenmiş gıdada ise yüzde 78,09’e yükselmiş durumda. Mevsimsellikten arındırılmış verilere baktığımızda ise işlenmemiş gıdada taze meyve ve sebze fiyatlarının önemli ölçüde arttığına şahit oluyoruz. Diğer işlenmemiş gıda alt grubunda yem fiyatlarından olumsuz etkilenen kırmızı ve beyaz et, referans fiyat düzenlemesinin etkilediği sütün yanı sıra patates ve pirinç, yüksek fiyat artışlarıyla öne çıktı. İşlenmemiş gıda kalemlerindeki yüksek fiyat artışları, bağlantılı işlenmiş gıda kalemlerini de olumsuz etkilerken, bu grupta ekmek ve tahıllar kaleminde fiyatların yüzde 6,30 oranında artmasıyla alt kalem yıllık enflasyonu yüzde 85,81 oldu. Diğer işlenmiş gıda kalemleri arasında peynir ve diğer süt ürünleri, şeker ve şekerle bağlantılı ürünler, katı ve sıvı yağlar, alkolsüz içecekler ve et ürünlerindeki yüksek fiyat artışları da dikkat çekti.

GRAFİK 3. TÜRKİYE’DE NİSAN 2022 GIDA VE ALKOLSÜZ İÇECEKLER İLE İŞLENMİŞ VE İŞLENMEMİŞ GIDA FİYATLARI ARTIŞLARI (%)

 

Rusya-Ukrayna Savaşı Küresel Gıda Fiyatlarında Yeni Bir Şok Doğurdu

Dünya’da da 2021’in başından bu yana gıda fiyatları; artan enerji ve gübre fiyatlarına, pandemi kaynaklı tedarik zinciri kısıtlamalarına ve yakın zamanda da Ukrayna’daki savaşın neden olduğu aksaklıklara yanıt olarak artmaya devam ediyor. Artan üretim maliyetleriyle birlikte bazı para birimlerinin değer kaybetmesi de gıda fiyatlarındaki artışta önemli bir rol oynadı, diyebiliriz. Örneğin 2022’nin birinci çeyreğinde Sahra Altı Afrika’da bir önceki çeyreğe kıyasla gıda fiyatları yüzde 11 oranında artış gösterirken bu oran Avrupa ve Orta Asya bölgesinde yüzde 10 civarında gerçekleşti. 

GRAFİK 4. 2022’NİN İLK ÇEYREĞİNDE DÜNYA VE BÖLGELER İTİBARİYLE GIDA FİYATLARINDAKİ ARTIŞ (%)

 

Ukrayna'daki savaş, küresel gıda piyasalarında büyük bir şok meydana getirdi. Rakamları incelediğimizde Mart-Nisan 2022 döneminde nominal olarak rekor seviyeye ulaşan Dünya Bankası Gıda Emtia Fiyat Endeksi’nin önceki iki aya göre yüzde 15 ve iki yıl öncesine göre yüzde 80'den fazla arttığını gözlemliyoruz. Bu noktada özellikle Rusya ve Ukrayna, buğday ile bazı yemeklik yağların ve hammaddelerinin en önemli ihracatçıları olduğu için savaşla birlikte ortaya çıkan olumsuzlukların başta bu ürünler olmak üzere fiyatların artışına öncülük ettiğini görüyoruz. Çeşitli tedarik zinciri kısıtlamaları ve artan talep ile 2020 ortalarında başlayan emtia fiyatlarındaki geniş tabanlı artışa, savaş şoku da katkıda bulundu. 2023’te gevşemeden önce gıda fiyatlarının bu yıl yaklaşık olarak yüzde 20 artması bekleniyor. Bu noktada önümüzdeki dönemde gıda fiyatlarındaki artışa ilişkin riskler arasında daha fazla arz kesintisi, daha yüksek girdi maliyetleri ve politika kısıtlamaları yer alıyor.

Küresel buğday ve mısır pazarının 2022-2023 döneminde daha da daralması bekleniyor. Küresel buğday arzının yani başlangıç stokları ile üretimin 2023’e kadar art arda ikinci düşüş ile yüzde 1,5 oranında azalması bekleniyor. Kuvvetle muhtemel bu düşüşün en önemli nedeni de Arjantin, Avustralya ve Ukrayna'da öngörülen düşük mahsul verimi olacak. Ukrayna ve ABD'den gelen arzın azalması nedeniyle mısır arzının da daralması bekleniyor.

GRAFİK 5. KÜRESEL BUĞDAY VE MISIR ÜRETİMİNDEKİ YILLIK DEĞİŞME

 

Grafik 5’te yer alan stok/kullanım oranı, yerli üretim ile biten stoklar arasındaki nisbeti, yatay eksende yer alan yıllar ise mahsul mevsimlerini temsil ediyor. Bu bağlamda örneğin 2019 aslında 2019-2020’yi birlikte ifade ediyor. Toplam stok/kullanım oranının da art arda üçüncü sezonda da düşmesi bekleniyor. Mısır ve buğday için daha düşük arz tahminlerinin ve güçlü tüketim artışının 2022-2023 döneminde toplam stok-kullanım oranını yani talebe göre arz ölçüsünü yüzde 28'e düşüreceği tahmin ediliyor. Bu oran 12 gıda ürününden oluşan art arda üçüncü yıllık düşüş olmasına rağmen 2006-2007'deki rekor düşük seviye olan yüzde 17'den çok daha yüksek bir düşüş oranını temsil ediyor.

 GRAFİK 6. STOK/KULLANIM ORANI

 

Tarımsal Girdi Fiyatlarındaki Yükseliş Gıda Enflasyonunu Tetiklemeye Devam Edecek

Tarımsal girdi fiyatları da gıda fiyatlarındaki artışın önemli nedenlerinden biri olmasının yanı sıra gıda enflasyonundaki yukarı yönlü risklerin de başını çekiyor. Avrupa'da 2021’de enerji fiyatları ve de özellikle kömür ve doğal gaz fiyatları hızla yükseldi ve hem bu yıl hem de önümüzdeki yıl daha da artması bekleniyor. Enerji piyasasındaki gelişmeler, 2021'in başından bu yana gübre piyasalarını olumsuz etkiliyor. Birkaç kimya şirketi artan girdi fiyatları ve hammaddelerin bulunmaması nedeniyle üretimi kıstı veya üretim tesislerini geçici olarak kapattı. Rusya’da Belarus'tan yapılan ihracata yönelik yaptırımlarla birlikte zaten sıkı olan bir pazarı daha da istikrarsızlaştıran gübre ihracatına kısıtlamalar getirdi. Enerji ve gübre fiyatlarının beklendiği gibi önümüzdeki yıl düşmemesi halinde gıda fiyatlarında önemli bir yukarı yönlü baskı oluşacaktır.

GRAFİK 7. DÜNYADA TARIMSAL GİRDİ FİYATLARI 

 

Hindistan ve Endonezya’da Buğday ve Hurma İhracatına Yasaklamalar Getirdi

Savaşla ilgili daha fazla aksama ve politika kısıtlamaları, gıda fiyatlarındaki artışlar için ek riskler oluşturuyor. Çünkü Rusya ve Ukrayna küresel buğday ve yemeklik yağ ihracatının sırasıyla yüzde 25,8'ini ve yüzde 11,4'ünü oluşturuyor. Haliyle bu ülkelerdeki herhangi bir arz ve ticaret kesintisi fiyatları daha da yükseltebilir. Öte yandan savaşla ilgili aksaklıklara ek olarak gıda ihracatı kısıtlamaları da görünümü olumsuz etkileyebilir. Örneğin, Hindistan ve Endonezya kısa süre önce sırasıyla buğday ve hurma yağı ihracat yasaklarını açıkladı. Uluslararası Gıda Politikası Enstitüsü'ne göre küresel düzeyde kalori cinsinden gıda tüketiminin belki de yüzde 15’i ihracat kısıtlamalarına tabi olabilir. Haliyle bu durumda önümüzdeki yıllarda gıda fiyatlarında tahmin edilenden çok daha sert yükselişler gündeme gelebilir. Özetle Dünya Bankası’nın son yayınladığı rapora göre Rusya-Ukrayna Savaşı’nın da etkisiyle gıda ve enerji fiyat şokları yıllarca sürebilir.

 


Etiketler »  

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için "veri politikamızı" inceleyebilirsiniz. Daha fazlası