Toplumsal refahtan hakkını alamayan gençler, sistemin dışında kalan entelektüeller, bir ÅŸekilde sistemin dışına atılan eski rejim mensupları, ülkedeki ekonomik zorluklardan dolayı geçimini saÄŸlamakta sıkıntı çeken geniÅŸ halk kitleleri Cezayir’de sokaklara çıktı. Bu toplumsal kesimler “Abdulaziz Buteflika aday olmasın” talebi üzerinden Cezayir’deki statükodan rahatsızlığını ve deÄŸiÅŸim taleplerini dile getirmeye baÅŸladı. Aylardır devam eden gösterilerin neden olduÄŸu siyasi çalkantı “Cezayir’de statükoyu derinden etkileyecek bir siyasal dönüÅŸüm mümkün mü?” sorusunu gündeme getirdi.
Toplumsal kesimlerin rahatsızlığının muhatabı olan “rejim” ordu, istihbarat, Cezayir’in kurucu partisi ve ekonomik güç odaklarından oluÅŸmaktadır. Her bir güç odağını aktör kılan tarihi dönem ve araçlar var. Cezayir’in kurtuluÅŸ savaşını yürüten Ulusal KurtuluÅŸ Cephesi’nin silahlı kanadı olan Cezayir ordusu ülke siyasetinde merkezi bir rol oynamaktadır. 90’larda ordu içinden teÅŸkil edilen istihbarat örgütünün tedricen güçlenmesiyle ülkenin güvenlik sektöründe “ordu” ve “istihbarat” olmak üzere iki blok oluÅŸmuÅŸtur. 99’da gerçekleÅŸtirilen seçimle göreve gelen Buteflika yaptığı siyasi hamlelerle cumhurbaÅŸkanlığını daha etkin hale getirerek güvenlik, bürokrasi, kurucu parti ve ekonomik elitlerin birbirini dengelediÄŸi yeni bir siyasal düzen kurmuÅŸtur. Ancak Buteflika’nın 2013’te beyin kanaması geçirmesi ve müteakip süreçte artmaya baÅŸlayan saÄŸlık sorunları nedeniyle CumhurbaÅŸkanlığındaki karar alma süreçleri Cezayir kamuoyunda sorgulanmaya baÅŸlamıştır.
Gösterilerin BaÅŸlama Noktası
Cezayir’deki güç dengelerinin merkezinde bulunan Buteflika’nın 22 Åžubat’ta beÅŸinci kez adaylığının açıklanması ülkedeki statükodan rahatsız, çoÄŸunluÄŸu gençlerden oluÅŸan toplumsal kesimlerin sokaÄŸa inmesine neden olmuÅŸtur. 2001’den beri protesto ve gösterilerin yasaklandığı baÅŸkent Cezayir’de binlerce insanın meydanlarda yürümesi gösterilerin diÄŸer illere yayılmasını hızlandırmıştır. Cezayir güvenlik güçleri alışılmışın aksine gösterileri azami hassasiyetle takip ederek –ÅŸimdiye kadar– göstericilere karşı ÅŸiddet kullanmaktan kaçınmıştır. Resmi kaynaklara göre ülke genelinde yaklaşık 45 kiÅŸi tutuklanmıştır. Cezayir güvenlik güçlerinin daha önceki toplumsal olaylara karşı aldığı tedbirler dikkate alındığında bu sayının oldukça az olduÄŸu görülmektedir. Cezayir’in siyasi tarihinde iç savaÅŸa varan ÅŸiddetli toplumsal olayların acı tecrübesi hem Cezayir halkı hem de devletin hafızasında önemli yer tutması nedeniyle iki taraf da eski günlere dönmekten imtina etmektedir. SokaÄŸa çıkanların ülkenin farklı toplumsal kesimlerini temsil etmesi ve ÅŸimdiye kadar gösterilerin barışçıl olması hükümeti zorlamıştır. Ayrıca sokaÄŸa çıkmaya ilk çaÄŸrı yapanların bilinmemesi ve muhalif siyasi partilerle baÄŸlantılı olmamaları göstericilerin elini güçlendirmiÅŸtir.
Göstericiler 2013’te beyin kanaması geçiren ve tekerlekli sandalye üzerinde ekranlara çıkan CumhurbaÅŸkanı Buteflika’nın adaylığının ülkenin ve halkın onurunu zedelediÄŸini öne sürmüÅŸtür.
Ekonomisinin yüzde 90’dan fazlasının petrol ve doÄŸal gaza dayalı olduÄŸu Cezayir’de petrol fiyatlarında yaÅŸanan düÅŸüÅŸ enflasyon ve iÅŸsizlik oranın artmasına yol açmıştır. Devletin bu sorunlara yönelik küçük çaptaki reformları sonuç vermek yerine yönetimdeki zafiyetlerin ortaya çıkmasına neden olmuÅŸtur. Buteflika ülkede ekonomik ve toplumsal sorunların muhatabı olan statükonun merkezinde bulunan siyasi bir figür olarak bütün göstericilerin hedefi olmuÅŸ, gençler de Buteflika’nın aday olmamasını talep etmiÅŸtir.
Ülkenin bazı önemli aktörlerinin göstericilere destek vermeye baÅŸlaması protestoların devam etmesine neden olmuÅŸ ve CumhurbaÅŸkanlığı üzerindeki baskıyı artırmıştır. Kabili bölgesinin en önemli kenti Baija’daki protesto yürüyüÅŸlerine katılan Cezayir KurtuluÅŸ Savaşı’nın kadın direniÅŸçisi ve halk kahramanı olarak bilinen 83 yaşındaki Djamila Bouhired “Halkımla onurumuz için yürümek istiyorum” ifadesini kullanarak zafer kazanana kadar mücadelenin devam etmesi çaÄŸrısında bulunmuÅŸtur. Cezayir’deki en büyük iÅŸ adamlarından 74 yaşındaki Issad Rebrab baÅŸkentteki yürüyüÅŸlere katılarak medyaya “Gençlerimizin onurları için yürüyüÅŸ yaptıklarını görmekten gurur duyuyorum” açıklamasını yapmıştır. Rebrab’in bu tavrı sokaÄŸa çıkanlara umut vermiÅŸtir. Eski baÅŸbakan ve muhalif lider Ali Benflis de Cuma günü düzenlenen protestolardan birine destek vermek için miting alanına gitmiÅŸtir. Benflis’in gazetecilere yaptığı açıklamada “Cezayir halkı aÅŸağılamaya, korkutmaya, baskıya ve beÅŸinci kez adaylığa hayır; halkın egemenliÄŸine evet diyecek” dediÄŸi kaydedilmiÅŸtir.
Ancak genel olarak bakıldığında Cezayir’deki muhalif siyasi partiler gösteriler baÅŸladığında Buteflika’nın adaylığına karşı çıkmamış, gösterilere de mesafeli yaklaÅŸmıştır. Bu durum gençlerin deÄŸiÅŸim taleplerine liderlik edecek siyasi bir organizasyonun olmadığını ortaya koymuÅŸtur.
Statükocu DeÄŸiÅŸim Beklentisi
Gösterilerin artarak devam ettiÄŸi bir ortamda Cezayir Genelkurmay BaÅŸkanı Ahmed Gaed Salah 26 Mart’da yaptığı açıklamasında halkın taleplerinin meÅŸru olduÄŸunun altını çizerek Cezayir Anayasası’nın 102. maddesini hatırlattı. Buteflika’nın saÄŸlık sorunları nedeniyle ülkeyi yönetemediÄŸini, bu nedenle CumhurbaÅŸkanlığı makamının boÅŸaltılması gerektiÄŸini ifade etti. Bunun üzerine Meclis BaÅŸkanı Binsalah’ın 45 günlüÄŸüne ülkeyi yönettiÄŸi bir geçiÅŸ süreci üzerinde konuÅŸulmaya baÅŸlandı. Bir diÄŸer ifadeyle ordu ülkedeki siyasi dengelerin yeniden ÅŸekillenmesi için CumhurbaÅŸkanı Buteflika etrafında ÅŸekillenen statüko aleyhine duruma müdahil oldu.
Cezayir Cumhurbaşkanı Abdulaziz Buteflika
CumhurbaÅŸkanı Buteflika gösterilere cevaben yayımladığı ilk yazılı mesajda gösterilerin ve özellikle binlerce gencin çaÄŸrılarını dikkate aldığını ifade etmiÅŸ ancak seçimlerde tekrar aday olacağını vurgulamıştı. 18 Nisan’da yapılacak seçimleri kazanması halinde kuÅŸatıcı ve bağımsız bir ulusal konferans düzenleyeceÄŸini, konferansın erken seçimlere karar vereceÄŸini, düzenlenecek erken seçimlerde aday olmayacağını ve referandum sonucunda kabul edilecek yeni bir anayasayla yeni bir sisteme geçileceÄŸine taahhüt etmiÅŸti. Ancak Ä°sviçre’de gördüÄŸü tedavinin ardından ülkesine dönen Buteflika ulusal televizyonda yayımladığı yazılı bir mesajda 18 Nisan seçimlerinin ertelendiÄŸini ve kendisinin de tekrar aday olmayacağını duyurmuÅŸtu. Yeni seçim tarihine de 2019’un sonunda oluÅŸturulacak bağımsız bir ulusal konferansın karar vereceÄŸini bildirdi. Fakat göstericiler yapılan hamlelerin taleplerini karşılamadığını ve Buteflika’nın “hülle” yaptığını öne sürerek eylemlerini sürdürdü.
Buteflika etrafında oluÅŸan iktidar seçkinleri her iki durumda da Buteflika sonrası yol haritası ve güç dağılımı için müzakere yapma imkanı elde etmek istemiÅŸti. Ancak ordu oyun deÄŸiÅŸtirici bir hamle yaparak yeni oluÅŸacak dengeler içinde elini güçlendirdi. Hem halkın desteÄŸini kazandı, hem de yeni siyasi dengeler içindeki belirleyiciliÄŸini artırma imkanı elde etti. Fakat her halükarda Cezayir’de “rejim” olarak nitelenen yönetimin çok güçlü ve baskın olması, ciddi bir siyasal dönüÅŸüme öncülük edecek statüko dışından bir siyasi aktörün ön plana çıkmaması ülkede köklü bir siyasal dönüÅŸümün olmayacağını iÅŸaret etmektedir. Bu nedenle ordunun göstericiler lehine attığı adımın Cezayir’de geçtiÄŸimiz on yıllardan çok farklı bir siyasi sürece neden olacağını öngöremiyoruz.
Cezayir’de önümüzdeki aylarda gerçekleÅŸtirilmesi muhtemel seçimler için iktidar koalisyonu karşısında en güçlü aday olarak eski BaÅŸbakan Ali Benflis gösterilmektedir. Eskiden Buteflika’nın yakın adamlarından olan Ali Benflis 2008’de muhalefete geçerek ülkenin öne çıkan muhaliflerinden olmuÅŸ ancak hem 2008’de hem de 2014’te Buteflika karşısında seçimi kaybetmiÅŸtir. Ä°ktidar koalisyonundaki Ä°slamcı parti olan Toplumsal Barış Hareketi’nin (MSP) koalisyondan ayrılması ise ülkenin kuruluÅŸundan ÅŸimdiye kadar ülkeyi yöneten Ulusal KurtuluÅŸ Cephesi’nin (FLN) siyasi gücünü kaybetmesi tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını göstermektedir. Muhalefet safına geçen MSP’nin lideri Abderrazak Makri cumhurbaÅŸkanlığı yarışına katılacağını duyurmuÅŸtur. Seçimlerde bir diÄŸer önemli aday emekli General Ali Ghediri’dir. Adaylığını ilk açıklayan Ghediri siyasi partisinin olmaması ve anlaşıldığı kadarıyla ordunun da desteÄŸine sahip olmaması nedeniyle ön plana çıkmamaktadır. Ayrıca son zamanlarda popülarite kazanan iÅŸ adamı Rachid Nekkaz adaylık baÅŸvurusunda bulunmuÅŸtur. Adalet ve Kalkınma Cephesi (FJD) ise çatı aday arayışına girmiÅŸtir. Partinin lideri Abdallah Djaballah diÄŸer muhalif partilerle çatı bir aday belirlemek için temaslar baÅŸlattığını duyurmuÅŸtur.
Ordunun Buteflika’nın görevi bırakması yönündeki hamlesine raÄŸmen Cezayir’deki geniÅŸ katılımlı gösterilerin talep ettiÄŸi köklü yapısal dönüÅŸümün kısa vadede gerçekleÅŸmesi mümkün görünmemektedir. Modern Cezayir devletini inÅŸa eden FLN ve silahlı kanadı olan Cezayir ordusu ülke siyasetini ÅŸekillendiren baÅŸ aktör kalmaya devam etmektedir. Ordu öncülüÄŸünde kurulan iktidar mekanizması güçlü bir bürokratik mekanizmayla duruma vaziyet etmektedir. “Rejim” olarak adlandırılan bürokratlardan oluÅŸan seçkin zümre ordu ve siyasi seçkinlerle iç içe geçerek ülkeyi yönetmektedir. Bu zümreden gelen CumhurbaÅŸkanı Abdülaziz Buteflika 2014’ün sonlarında ordu ve istihbaratta gerçekleÅŸtirdiÄŸi reformlarla birlikte kendi kiÅŸiliÄŸi üzerine kurulu bir siyasi denge oluÅŸturmayı baÅŸarmıştır. Butefilika etrafında ÅŸekillenen dengelerden rahatsız olduÄŸu gözlemlenen ordu ise toplumsal gösterilerden yana pozisyon alarak Buteflika sonrası süreçte kendini belirleyici aktöre dönüÅŸtürecek bir hamle yapmıştır. Fakat ordunun Cezayir’deki “rejim”in baÅŸat aktörlerinden biri olması, rejim dışındaki aktörlerin belirleyici hamleler yapacak araçlara sahip olmaması, yaÅŸanan süreçlerin rejimin kendi içinde bazı deÄŸiÅŸikliklerle gösterileri yöneteceÄŸi ÅŸeklinde yorumlanabilir. Bir diÄŸer ifadeyle gösteriler neticesinde Buteflika etrafındaki seçkinlerin etkisi kırılacak, yine rejim içinden farklı aktörler yükselmeye baÅŸlayacaktır. Ayrıca deÄŸiÅŸimi destekleyecek bölgesel veya küresel aktörlerin yokluÄŸu ve bölgesel konjonktürün de müsait olmaması Cezayir’deki köklü dönüÅŸümün önündeki önemli engellerden biridir.
