Rejim ve müttefiklerinin Dera ve DoÄŸu Guta gibi bölgeleri ele geçirmesinin ardından Ä°dlib muhalifler adına son kale durumuna gelmiÅŸti. Yaklaşık 3,5 milyon sivilin ikamet ettiÄŸi bölge hem insani hem de siyasi ve askeri açıdan dikkatlerin üzerine çekildiÄŸi, birçok aktörün güç mücadelesi içerisine girdiÄŸi bir yer olmuÅŸtu. Bölgede konuÅŸlu radikal yapılanmalar üzerinden Ä°dlib rejim ve müttefiklerinin hedefi haline gelmiÅŸ, Türkiye de bölgede büyük bir insani kriz yaÅŸanmaması ve siyasal çözüm sürecinin devam edebilmesi adına Rusya ile müzakereler yürüterek kapsamlı bir harekat baÅŸlatılmasını engellemiÅŸti. Türkiye bölgede on iki askeri gözlem noktası oluÅŸturarak “çatışmazlık bölgesi”nin tesisi için çaba sarf ederken bir yandan da Ä°dlib’de konuÅŸlu radikal yapılanmaları zayıflatma çabası içerisinde olmuÅŸtu.
Ancak yılbaşında Nureddin Zengi Hareketi ile Heyet-i Tahriru’ÅŸ-Åžam (HTÅž) arasında çıkan çatışmalar Ä°dlib içerisindeki güç dengelerini radikal örgütler lehine ciddi anlamda etkiledi. Nusra Cephesi’nin resmi olarak El-Kaide ile baÄŸlarını koparması sonrasında bazı diÄŸer gruplarla beraber kurduÄŸu HTÅž yapılanması Soçi mutabakatı baÄŸlamında belirlenen silahsızlandırılmış bölgenin içerisinde Batı Halep ve Gab düzlüklerini Suriyeli muhalefetten ele geçirdi. Ä°dlib’de yaÅŸanan bu geliÅŸme Türkiye ve Rusya arasındaki Soçi mutabakatı açısından ciddi bir meydan okuma oldu. Yine rejim ve sahada onunla hareket eden milis güçlerinin ilgili mutabakata uymadıkları ve zaman zaman bölgeye yönelik saldırılar yapmaya devam ettikleri görülüyor.
Rusya ve Türkiye arasında mutabık kalınan Ä°dlib anlaÅŸmasına göre Ä°dlib bölgesinin cephe hattı boyunca silahsızlandırılmış bölge oluÅŸturulacak, radikal örgütler ve ağır silahlar bölgeyi terk edecek ve M4 ile M5 otoyolları serbest ticarete açılacaktı. Rejim ve müttefik unsurları da saldırılarına son vereceklerdi. Her ne kadar anlaÅŸma öncesine göre bölgedeki çatışmalar ve karşılıklı saldırılar ciddi oranda azalmış olsa da HTÅž’nin son kazanımları soru iÅŸaretlerini artırmış durumda.
HTÅž’nin Alan Kazanımı
HTÅž yılbaşı öncesinde beÅŸ üyesinin gece vakti Nureddin Zengi üyeleri tarafından öldürülmesini gerekçe göstererek Batı Halep’te varlık gösteren Nureddin Zengi’ye yönelik geniÅŸ kapsamlı operasyon baÅŸlattı. Nureddin Zengi Batı Halep’teki stratejik konumu nedeniyle Afrin ile Ä°dlib arasındaki geçiÅŸ güzergahını ve Halep merkeze doÄŸru giden geçiÅŸ noktasını kontrol etmekteydi. HTÅž’nin operasyon baÅŸlatması sonrasında Nureddin Zengi’nin de parçası olduÄŸu Ulusal ÖzgürleÅŸtirme Cephesi çatı yapılanması HTÅž’ye karşı genel seferberlik ilan etmiÅŸti. Genel seferberlik ilanına Ä°dlib bölgesinde sadece Ahraru’ÅŸ-Åžam ve Sukuru’ÅŸ-Åžam yapıları karşılık verdi ve Güney Ä°dlib bölgesinde HTÅž’ye karşı operasyonlar baÅŸlattılar.
Ancak 4 Ocak 2018’de HTÅž, Nureddin Zengi tarafından kontrol edilen tüm bölgeleri ele geçirdi ve ertesi gün HTÅž’ye karşı sivil direniÅŸiyle ün yapmış Atarib beldesini de kontrol altına aldı. HTÅž Batı Halep’teki operasyonların sona ermesinin ardından Ä°dlib’in güneybatısındaki Gab düzlüklerine yönelik operasyon baÅŸlattı ve silahsızlandırılmış bölgenin içinde olan bu bölgeyi de ele geçirdi. HTÅž alan kazanmasından sonra Ahraru’ÅŸ-Åžam ve Sukuru’ÅŸ-Åžam ile 10 Ocak’ta ateÅŸkes imzaladı ve tüm Ä°dlib’in belediyecilik hizmetlerinin HTÅž destekli sivil “KurtuluÅŸ Hükümeti”ne devredilmesi kararlaÅŸtırıldı. Bu anlaÅŸmayla hem Ä°dlib’in askeri kontrolünün yüzde 70’ini HTÅž eline geçirdi hem de Ä°dlib bölgesinin idari iÅŸleri tam manasıyla HTÅž destekli KurtuluÅŸ Hükümetine geçti.
Soçi Mutabakatının GeleceÄŸi
Soçi mutabakatında Türkiye ve Rusya arasında Ä°dlib için belirlenen yol haritasının aksine geliÅŸmelerin yaÅŸanması ÅŸehirdeki ateÅŸkesin geleceÄŸi ve bölgede yaÅŸayan neredeyse 3,5 milyon sivilin kaderi hakkında ciddi soru iÅŸaretlerine yol açtı. Rusya’nın Soçi mutabakatından sonra ilk kapsamlı hava saldırılarını 4 Ocak’ta Batı Halep’e, HTÅž’nin yeni ele geçirdiÄŸi bölgelere yönelik yapması önemli bir mesaj içermekteydi. Ä°dlib’de silahsızlandırılmış bölgenin kurulması baÅŸarısız olmuÅŸ gibi görünürken M4 ve M5 otoyollarının serbest ticarete açılması ve Rus ile Türk askerlerin sınır hattında devriye gezmeleri de zorlaÅŸtı. Genel manada HTÅž’nin Ä°dlib’deki yeni kazanımlarıyla beraber ÅŸehrin kaderi için dört farklı alternatif ön plana çıktı:
Birinci senaryo Türkiye’nin Ä°dlib’deki kazanımlarını artırarak ÅŸehri koruma potansiyeli mümkün iken ancak burada yaÅŸanacak çatışmaların insani krize neden olması söz konusu olabilir. Ayrıca ABD’nin Suriye’den çekilme kararıyla Türkiye’nin odak noktası Fırat’ın doÄŸusu olmuÅŸtur. Fırat’ın doÄŸusuna yönelen Türkiye’nin Ä°dlib’deki HTÅž varlığını elimine etmeye yönelik geniÅŸ kapsamlı bir askeri operasyon düzenlemesi rasyonel olmayacaktır. Zira HTÅž’nin Ä°dlib’deki varlığı Türkiye için dolaylı bir tehdittir. Ancak Suriye’deki PKK varlığı Türkiye için doÄŸrudan bir ulusal güvenlik tehdidi oluÅŸturmaktadır. Türkiye’nin bu dönemde Ä°dlib’de zaman ve kaynak tüketecek bir askeri operasyon düzenlemeyeceÄŸi öngörülebilir. Bu baÄŸlamda Ä°dlib’e yönelik Türkiye’nin olası bir askeri harekat düzenlemesi yukarıda belirtilen senaryolar arasında gerçekleÅŸmesi en düÅŸük olanıdır.
Ä°kinci senaryo Türkiye ve Rusya’yı Soçi mutabakatının öncesindeki dengeye geri götürecektir. Türkiye’nin Ä°dlib bölgesindeki on iki gözetim üssü olası bir rejim operasyonunu engellemektedir. DiÄŸer yandan olası bir askeri operasyonda yaÅŸanacak insani krizde muhtemel mülteci dalgası Türkiye’nin Ä°dlib’e yönelik Rusya destekli rejim saldırısına karşı çıkmasının temel sebeplerindendir. Türkiye, Rusya’ya karşı Soçi mutabakatıyla beraber Ä°dlib cephe hatlarındaki çatışmaların büyük ölçekte durdurulabildiÄŸini vurgulayacaktır. Rusya açısından Ä°dlib’deki son durum deÄŸerlendirildiÄŸinde HTÅž’nin bu ÅŸehirde alan kazanması Moskova tarafından da tercih edilmemektedir. Ä°dlib’e yönelik olası askeri operasyonun yaratacağı maliyetin farkında olan Rusya ÅŸehre yönelik bir askeri operasyonu tercih etmemektedir. Ayrıca Ankara ile son dönemde önemli iÅŸ birliÄŸi geliÅŸtiren Moskova, Ä°dlib’e yönelik olası bir askeri operasyonun Türkiye ile arasında yaratabileceÄŸi bir gerilimin yaÅŸanmasını istememektedir.
Üçüncü senaryo HTÅž’nin içeriden deÄŸiÅŸime uÄŸraması ve kabul edilebilir bir aktör haline gelmesi ihtimalidir. Eski Nusra Cephesi’nin resmi olarak El-Kaide’den ayrılması sonrasında örgüt içerisinde El-Kaide ile olan baÄŸlarını koparmak istemeyen kesim HTÅž’den ayrılarak Hurrase’d-din yapılanmasını kurmuÅŸtur. YaÅŸanan ayrım sonrasında HTÅž içerisindeki dogmatik ve pragmatik kanat arasındaki güç mücadelesinde pragmatik kanat önemli güç kazanımı elde etmiÅŸtir. Fakat yaÅŸanan onca deÄŸiÅŸime raÄŸmen HTÅž’nin kabul edilebilir bir aktör olarak nitelendirilebilmesi hala mümkün deÄŸildir. HTÅž’nin içeriden daha fazla deÄŸiÅŸmesi, dogmatik kanadın örgütten ayrılması ve örgüt lideri Cevlani gibi tanınmış eski El-Kaide üyelerinin örgütle olan baÄŸlarını koparması an itibarıyla mümkün görülmemektedir. Ayrıca HTÅž’nin yaÅŸayacağı deÄŸiÅŸimle uluslararası alanda kabul edilebilir bir aktör olarak görülmesi de ciddi bir sorun teÅŸkil edecektir.
Dördüncü senaryo da Türkiye ve Rusya’nın Ä°dlib noktasındaki mutabakatının devam ettirilmesi ve iki tarafın olası bir askeri çatışma dinamiÄŸinin önüne geçmesidir. Ä°ki devletin de Ä°dlib’e yönelik askeri operasyon hususunda endiÅŸe duyuyor olması bu minvaldeki bir angajmana yol açabilir. Bu durumda Ä°dlib’deki durum dondurularak çözüm üretme ve uygulama süreci ertelenebilir. Fakat HTÅž’nin Ä°dlib’deki varlığı iki ülke için sorun teÅŸkil ettiÄŸinden örgütün ÅŸehirdeki varlığının sınırlandırılması için üst düzey iÅŸ birliÄŸi ve istiÅŸare mekanizması kurulabilir.
