Haziran 2016’da yapılan referandum ile Avrupa Birliği’nden (AB) ayrılan Birleşik Krallık’ta gerek Brexit sürecinde gerekse sonrasında ülke siyasetinde sular durulmak bilmedi. Dört yıla yakın bir süre devam eden Brexit müzakereleri boyunca önce David Cameron ardından halefi Theresa May Başbakanlık’tan istifa ettiler. En sonunda AB’den ayrılmayı gerçekleştirebilen lider Boris Johnson oldu. Bu süreçte pek çok bakanın da istifası ile hem iktidardaki Muhafazakar Parti’de hem de hükümette sancılı bir dönem yaşandı. Johnson’ın Başbakanlığı dönemine denk gelen Covid-19 pandemisi ile başlayan ekonomik sorunlar, Brexit’e rağmen göçmen sorununa çözüm bulunamayışı, Johnson döneminin de sonunu getirdi. Birleşik Krallık tarihinin en kısa başbakanı olarak tarihe geçecek olan Liz Thruss’ın görevi sadece kırk beş gün sürdü. Thruss’ın ardından, maliye bakanı olarak görev yapan Rishi Sunak, parti başkanlığı ile birlikte Başbakanlık koltuğuna da oturdu. Yaklaşık sekiz yıldır süren bu sancılı dönem, Muhafazakar Parti başta olmak üzere genel olarak İngiliz siyaseti açısından yıpratıcı oldu. Ülkede bu süre zarfında ikisi genel, dördü de yerel olmak üzere toplam altı seçim yaşandı. İktidardaki Muhafazakar Parti bu seçimlerde ipi başarıyla göğüsledi ve iktidarını devam ettirdi. Özellikle 2019 genel seçimlerinde Johnson, rakibi İşçi Partisi’nin başkanı Jeremy Corbyn’e karşı önemli bir üstünlük elde ederek İşçi Partisi’ne büyük bir yenilgi yaşattı. 2021 yerel seçimlerinde de seçimlerden galip olarak ayrılan Johnson liderliğindeki Muhafazakar Parti, 2022’den itibaren düşüşe geçmeye başladı.
Oyların Dağılımı
2 Mayıs 2024 Perşembe günü İngiltere ve Galler'de belediye başkanları, belediye meclis üyeleri ve polis komiserlerini belirlemek için yapılan yerel seçimler, Birleşik Krallık ulusal siyaseti bakımından önemli mesajlar verecek şekilde sonuçlandı. Seçim sonuçlarına göre ana muhalefetteki İşçi Partisi 173 yeni sandalye ile belediye meclis üyesi sayısını bin 26'ya yükseltti. İktidardaki Muhafazakar Parti ise 448 sandalye kaybetti ve üye sayısı 479'a geriledi. Liberal Demokratlar 101, bağımsızlar 92 ve Yeşiller 65 yeni sandalye kazandı. Galler’de halkın sadece polis komiserlerini seçeceği seçimlerde aynı zamanda Blackpool South’da eski Muhafazakar Parti Milletvekili Scott Benton'ın istifasının ardından yeni milletvekili de bu ara seçimle belirlendi. Bu seçimi İşçi Partisi adayı Chris Webb 10 bin 825 oyla kazandı ve Muhafazakar Parti adayına göre ezici bir üstünlük sağladı.
Seçim öncesinde Başbakan Rishi Sunak’ın başlıca vaatleri arasında savunma harcamalarının artırılması, kamu harcamalarının azaltılması ile yasa dışı sığınmacıların Ruanda’ya gönderilmesine ilişkin bir plan bulunuyordu. Ancak gerek pandeminin gerekse Brexit’in İngiltere ekonomisinde meydana getirdiği sıkıntılar, bu vaatlerin halk nezdinde karşılık bulmamasıyla sonuçlandı. Zira İngiltere, pandemi öncesine kıyasla Brexit’in de etkisiyle, daha küçük ve daha yoksul kalan tek gelişmiş ülke ekonomisi oldu. Öte yandan Ocak’ta Muhafazakar Parti’de başkan yardımcıları Lee Anderson, Brendan Clarke-Smith ve Jane Stevenson’un, Ruanda göçmenlik yasasını güçlendireceğini söyledikleri değişikliklere oy vermek için istifa etmesi başbakan Sunak’ın otoritesini ciddi şekilde sarstı. Bu düşüşte etkili olan faktörler ise şöyle sıralanıyor: Johnson'ın 2019’daki ezici çoğunluk zaferinin ardından gelen rehavet, yine Johnson'ın partiyi deneyim ve çeşitlilikten yoksun bırakan “eski isimleri” tasfiye etmesi, 2019'da partiye katılanların katı grup düşüncesi ve parti içinde Cameron döneminden beri süregelen entelektüel tartışma ortamının eksikliği.
İşçi Partisi, yerel seçimleri oylarını yüzde 26 arttırarak galip olarak bitirdi ve rakibi Muhafazakar Parti’ye karşı ciddi bir üstünlük sağladı. Önceki seçimde, İşçi Partisi'nin eski lideri Jeremy Corbyn yönetiminin, Brexit konusunda net bir duruş sergilememesi üzerine geleneksel olarak İşçi Partisi'ne oy veren ve "Kızıl Duvar" olarak bilinen Kuzey İngiltere’yi, Brexit'i savunan Muhafazakarlar kazanmıştı. Bu bölgede seçmenin yeniden İşçi Partisi'ne döndüğü görüldü. Öte yandan İşçi Partisi her ne kadar oylarını artırmış olsa da analistler bu durumu İşçi Partisi’nin başarısı yerine Muhafazakar Parti’nin başarısızlığı olarak değerlendiriyorlar. Zira Sunak için beklenen bir sonucun yaşandığı bu seçimde, İşçi Partisi, Muhafazakarlardan boşalan tüm alanları doldurmayı başaramadı. Bazı bölgelerde bağımsız adayların sayısının artması dikkat çekti. Örneğin İşçi Partisi'nin en güçlü olduğu ve parti başkanı ve gölge bakan Anneliese Dodds’un bölgede milletvekili olduğu Oxford’un 4. bölgesinde bir mahalle dışında tüm seçimleri bağımsızlar kazandı. Bölgedeki bir yönetimi de Yeşiller aldı. Bağımsız adayların öne çıktığı bir diğer şehir, Birmingham’ın içinde yer aldığı bölge valiliği oldu. Burada bağımsız aday karşısında ciddi oy kaybına uğrayan İşçi Partisi, seçimi zor bir şekilde kazanabildi. Parti lideri Keir Starmer’in Gazze’ye yönelik tutumu ve burada ateşkes çağrısı yapmaması ve İsrail’i savunması, Müslümanların tepkisine neden oldu ve bu bölgelerde İşçi Partisi yaklaşık olarak yüzde 10’luk bir oy kaybına uğradı. İşçi Partisi’ne yönelik bir diğer tepki de üst orta sınıf bölgelerde "trafiği azaltma" adı altında bazı yolların trafiğe kapatılmasının, daha yoksul bölgelerde trafiği artırmasına ilişkin rahatsızlıkla ilgili. Bu durum özellikle Oxford bölgesindeki oyları etkiledi.
Seçimin en önemli sonuçlarından biri de başkent Londra’daki Belediye Başkanlığı’nı İşçi Partisi adayı Sadiq Khan’ın üçüncü kez ve de oylarını arttırarak kazanmış olmasıydı. Khan oy oranını yüzde 44'e çıkararak, Muhafazakar Parti'den rakibi Susan Hall'dan 11 puan farkla seçimi önde bitirdi. Böylelikle Khan, Londra Belediye başkanlığını üst üste üç kez kazanan başkan oldu. Seçim sonuçları açıklandıktan sonra yaptığı konuşmada Khan, tıpkı partisinin lideri Starmer gibi hükümete erken seçim çağrısı yaptı. Londra’da Müslüman nüfusun yoğun olarak yaşadığı bölgelerde ise Khan’ın oylarında bir düşüş olmamasının nedeni olarak Sadiq Khan’ın partisinden bağımsız bir şekilde Gazze’de ateşkes çağrısı yapmış olması gösterilebilir.
Brexit kampanyası döneminde, Birleşik Krallık Bağımsızlık Partisi (UKIP) adıyla -daha sonra Brexit Partisi adını alacak- AB’den ayrılma yanlısı blokta yer alan aşırı sağın temsilcisi ve bugünkü ismiyle Reform UK Partisi’nin de aday çıkardığı bölgelerde iyi bir performans sergilemesi dikkat çekti. Ancak henüz belediye meclis üyeliği kazanmadı. Reform UK’nin daha çok Muhafazakar Parti’nin hoşnutsuz seçmeninin oylarını aldığı düşünülüyor. Blackpool'daki milletvekilliği seçiminde ise 117 oy farkı ile Muhafazakarların ardından üçüncü sırada yer aldı. Parti lideri Richard Tice, sonuçların partisinin "hızla İşçi Partisi'nin gerçek rakibi haline geldiğini" gösterdiğini söyledi.
Ülkede Seçim Gündemi
Bu sonuçlardan sonra sorulacak ilk soru, kuşkusuz “şimdi ne olacak”tır. Seçimin galibi İşçi Partisi’nin hükümetten en önemli talebi erken genel seçim kararı almasıydı. Bunu seçim akşamı yaptığı konuşmada dile getiren Starmer, özellikle Blackpool’daki seçim sonucunun ülkede bir an evvel sandığa gidilmesi gerekliliğini ortaya koyduğunu söyledi. Bu tepkilere karşı duyarsız kalmayan Sunak hükümeti, Mayıs sonunda erken seçim kararı anlamına gelecek olan Parlamentonun feshedilmesi talebini Kral’a iletti ve seçim tarihi olarak 4 Temmuz’u işaret etti. Başbakanın süreci bu kadar hızlı işletmesinin en önemli nedenlerinden biri yapılan anketlerin hemen hepsinin İşçi Partisi’ne karşı seçimi kaybedeceğini göstermesi ve mümkün olan en erken tarihte seçimi yaparak bu seçimden daha az zararla çıkmak istemesidir. Zira şu an hükümetin hedeflerinden bazılarının gerçekleşme ihtimalinin olması Sunak’ı partisini büyük bir hezimetten kurtarmak için elinde bulundurduğu artı puanlardır. Ekim 2022'de yüzde 11 ile son 40 yılın en yüksek düzeyine ulaşan enflasyonun Mayıs’ta yüzde 2,3'e gerilemesi bunlardan biridir. Ülkeye teknelerle gelenlerin engellenmesini içeren bir planı da yürürlüğe koymaya hazırlanan hükümet, bu yolla kaybı azaltmayı hedefliyor.
Sunak’ın takvim gereğince yıl sonunda yapılması beklenen seçimlerin, Temmuz’a çekildiğini açıklamasıyla birlikte Birleşik Krallık’ta seçim kampanyası süreci de başlamış oldu. Yapılan anketlerde İşçi Partisi’nin seçimi kazanmasına kesin gözüyle bakılıyor. Bu da 14 yıllık Muhafazakar Parti iktidarının ülkede sona ereceği anlamına geliyor. Temel sloganı "Değişim" olan İşçi Partisi’nin özellikle önceki başbakan Liz Thruss döneminde mortgage faizlerinin fırladığı kaotik döneme işaret ederek ekonominin kötü gidişine dikkat çekeceği, ayrıca kamu hizmetlerinin durumuna, özellikle de bekleme listelerinin önemli ölçüde arttığı Ulusal Sağlık Hizmetlerine odaklanacağı düşünülüyor. Her iki partinin de vaatleri arasında ülkeye yasa dışı yollarla gelen göçmenleri engellemek bulunuyor. İktidarın göçmenleri Ruanda’ya yollamayı içeren planını maliyetli ve uygulanabilirlikten uzak bulan İşçi Partisi, iktidara gelmesi halinde polis, iç istihbarat ve savcılardan oluşan kurumları bir araya getirecek ve insan kaçakçılığını durdurmak için uluslararası kurumlarla birlikte çalışacak bir Sınır Güvenliği Komutanlığı kuracağı vaadinde bulunuyor. Göçmen karşıtı aşırı sağcı olarak tanımlanabilecek Reform Partisi üçüncü sırada yer alsa da partiye olan destek ülke geneline eşit bir şekilde yayıldığı için bunun parlamentoda sandalye sayısına nasıl yansıyacağını kestirmek biraz zor. Geçtiğimiz dönemlerde ülkenin en büyük üçüncü partisi olan Liberal Demokratlar ise ortalama yüzde 10'luk bir istikrar yakalamış durumda. Partinin almak istediği sandalyelere odaklanarak seçimde kazanımlar elde etmeye çalışacağı düşünülüyor.
Sonuç itibariyle ilk beş ayı, yerel seçim gündemiyle devam eden 2024’ün ikinci yarısının Birleşik Krallık siyaseti açısından hareketli günlere gebe olduğu söylenebilir. Seçim öncesi yapılan anketlerde büyük bir yanılma olmazsa ülkeyi önümüzdeki dönemde İşçi Partisi yönetecek. Burada asıl merak edilen Starmer’in yeni Başbakan olarak ülkenin özellikle Brexit ve pandemi sonrası dönemde, vatandaşın en önemli sorunlarından olan enflasyon ve hayat pahalılığı ile sağlık sisteminde halkı memnun edecek çözümler bulup bulamayacağı konusundadır.
