“Çocuklar çok yaramaz” cümlesi serpilip büyüyünce “Ergenler hiçbir şey beğenmiyor” olarak karşımıza çıkıyor, biraz daha büyüyüp boyu uzayınca “Gençler çok protest, hep muhalifler” şekline evriliyor.
Sohbet ortamlarında “Gençler çok muhalif” şeklindeki cümlelere, “İyi ki öyleler” diye cevap vermişliğim çoktur. Yaklaşımımı tekrar edeceğim ama bu sefer izah ederek.
Muhaliflikten Ne Anlıyoruz?
TDK sözlüğünde muhalefet, “Bir tutuma, bir görüşe, bir davranışa karşı olma durumu, aykırılık” olarak gösterilmiş. Kelimenin siyasi anlamını iktidar dışında olan parti, partiler, gruplar şeklinde açıklamak mümkün.
Muhalifliğin başlangıcı aykırılıktır. Aykırılığı besleyen farklılık ise insanın tabiatındandır. Doğru bir süreç yönetimiyle aykırılığı, farklılığı, sıra dışılığı imkana çevirebilmek ve gelişmeye vesile kılmak gerekir. Yönetilememesi veya tetikleyici başka nedenler, aykırılığın muhalifliğe hatta düşmanlığa dönüşmesine yol açabilir.
Bu aşamada dört hususa dikkat etmek gerekir. Birincisi; beğenmeme, sorma, sorgulama, itiraz, tavsiye gibi tutumları muhaliflik olarak tanımlamaktan kaçınılmalıdır. İkincisi, terör ve savaşı muhaliflik olarak açıklamak da doğru değildir. Aksine muhaliflik, yönetme arzusu barındıran yapıcı karaktere sahiptir. Üçüncüsü; muhalifliği, düşmanlık olarak algılamak ve lanse etmek hatadır. Dördüncüsü, bir veya birkaç meseleye itirazı daimi muhalefet gibi görmek doğru değildir.
Siyasi, dini, sosyal, kültürel kelime hazinemiz yeterince zengin olduğu için, daraltıcı ve yanlışlayıcı hülasalardan uzak durulmalı, tanımlamalarda nüanslara dikkat edilmelidir.
Mesela tavsiyeyi muhaliflik, itirazı düşmanlık, sormayı veya sorgulamayı ayrılık, aykırılığı ayrışma gibi algılamak hatalıdır. Yanlış tanımlar, etkileşimi olumsuz etkiler.
İnsan Neden Muhalif Olur, Gençler Neden Muhalif?
Her insan doğuştan farklıdır. İlgilerimiz, yeteneklerimiz, meşreplerimiz de farklıdır. Onun için eğitimin kişiselleştirilmesi, mesajın yerelleştirilmesi, iletişimin kişiye göreliği gibi prensipler vardır. Farklılıklar zaman zaman aykırılığı doğurur, aykırılıklar artıkça muhalif kimlik oluşur, muhaliflik uç tutumlara dönüşebilir.
Muhaliflik, sıranın kendisine gelmesini beyan anlamına da gelir. Halife, sonradan gelen, sırada olan, öncekinin yerini alan demektir. Halife ve muhalif aynı köktendir. Anlaşmazlık manasındaki ihtilaf, çeşitlilik manasındaki muhtelif, seleflik manasındaki halef kelimeleri de aynı (hlf) köktendir. Muhalif olan, muhalefetiyle, sıra kendisine geldiğinde nasıl davranacağını ve yöneteceğini ortaya koymaktadır. Muhaliflik bu yönüyle merkezde olana ayna tutmaktır. Demokrasinin bir kanadı iktidar ise, bir kanadı da muhalefettir.
Çocuklar ve gençler, fıtrata en yakın yaş gruplarıdır; farklılıkları ve aykırılıkları belirgindir. Bu durum, onlarda adalet, vicdan, eşitlik ve hakkaniyet duygularının güçlü olmasını sağlar. Gençlerin, yetişkinlere göre daha çabuk muhalif olmaları biraz da bundandır. Tecrübe eksikleri de gençlerin muhalif olmalarında etkilidir. Sormak, sorgulamak ve merak da muhalifliği besleyen hususiyetler arasındadır.
Gençlerin muhalifliğe meyyal olmasında, bilgiye erişim hiyerarşisinin değişimi de etkili olmuştur. Gençler, önceki çağlara nazaran, yetişkinlerden önce bilgiye ulaşabilmektedir. Bilgi inisiyatif sağlar. Bazen bilmek, bazen bilmemek muhalefet sebebidir.
İletişimsizlik de muhalifliği besleyebilir. Dijital dönüşüm, kuşaklararası iletişimsizliği artırdı. Günümüzde, yetişkinlerin gençlere yönelik kurduğu önyargılı cümlelerin sayısının 60’ı geçtiği göz önüne alınırsa, gençlerin muhalif veya protest olmalarını daha doğru analiz edebiliriz.
Eskiler, gençlerin farklı ve aykırı olma hâllerini ifade için “delikanlı” derlerdi, artık “muhalif” veya “protest” kelimeleri tercih ediliyor.
Gençler, kendilerine çok şey verilmesi veya sürekli hizmet edilmesi yerine sürece katılmayı isterler. Sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik katılım, insanın anlam bulmasını ve kendisini değerli hissetmesini sağlar. Bu ayrımın farkında olmayanlar, gençleri pasif veya edilgen yaparlar. Dolayısıyla gençler, genellikle, kendilerine çok şeyler vereni değil; söz, sorumluluk, yetki vererek ve yeteneklerine fırsat tanıyarak kendilerini değerli hissettirenleri tercih ederler. Partilerin gençlik kollarına yüklenen fonksiyonlar bile, genç seçmenin partiye yaklaşımını olumlu veya olumsuz etkiler.
En önemlisi, gençlerin muhalefeti ile yetişkinlerin muhalefeti, neden ve tarz açısından, oldukça farklıdır.
Gençler Muhalif Demek Ne İşimize Yarar?
Gençlerdeki adalet, eşitlik, hakkaniyet ve vicdan duygularının güçlülüğü, haksızlıklara karşı çıkışlarda fevri davranmalarına yol açabilir. Bundan dolayı, gençlerdeki dinamizmi ve karşı çıkışı hemen protest veya muhaliflik olarak tanımlamak sorunlu bir yaklaşımdır. Gençlerin mutlak muhalif olduğunu kabul etmek, aileleri, eğitimcileri ve siyaseti fazlasıyla korumacı, korunmacı, nasihatçi, güvenlikçi, engelleyici tedbirlere yöneltebilir. Bu ise anlamak yerine anlatmak, dinlemek yerine engellemek, etkileşim yerine dayatmaya neden olur.
Gençlerin protest veya muhalif olduğunu mutlak durummuş gibi kabul etmek yerine, gençlerin hareketli, dinamik, meraklı, sorgulayıcı, itirazcı yönleri dikkate alınırsa protestliğin yanlış eylemlere yol açma oranı azalacaktır. Bu tutum, toplumun gençlerden istifade etmesini sağlayacağı gibi çatışmaları azaltacak ve kuşak farklılıklarından sosyal, kültürel, siyasi, dini faydalar doğuracak etkileşimlere kapı aralayacaktır.
“Müsâdeme-i efkârdan bârika-i hakikat doğar” kuralı gereği, büyükler, aralarındaki bazı tartışmaların faydalı olduğunu düşünürler; gençler için de aynı yaklaşım benimsenmelidir. “Gençler muhalif” deyip geçmek veya gençleri sürekli eleştirmek, faydalı ve iyileştirici bir tutum değildir, aksine iletişimi eksiltici bir alışkanlıktır.
Fikir sahipleriyle müzakere ve istişare yapmak; rakiplerle tartışmak ve rekabet etmek; hainlerle mücadele etmek, düşmanla savaşmak doğrudur. Her tanım farklı hukuk ve ahlak gerektirir.
Gençlerin Muhalifliği ve Siyasi Otorite
Daha çok siyasi tavır gibi algılanmakla birlikte, muhaliflik, siyasetten önce sosyal, kültürel, dini, ekonomik alanda kendini inşa eder. Buralardaki farklılaşmalar, itirazlar, tepkiler az önemsenirken muhalif tavırlar siyasette kendini gösterince daha çok ciddiye alınmaktadır.
Gençlerin muhalefeti ile yetişkinlerin muhalefetinin farklı olduğu da unutulmamalıdır. Gençlerin muhalefeti doğal, fıtrî, fevrî iken yetişkinlerin muhalefeti planlı, stratejik/taktik ve ezbercidir.
Protestlik, muhaliflik, aykırılık hayatiyet işaretleridir; psikolojik, sosyolojik ve teolojik veri içerir. Bu verilerin analiz edilmesi gençlik, eğitim, aile, kültür, sanat, siyaset, dijitalleşme, spor politikaları ve gelecek perspektifleri için önemlidir.
Bir gencin protest hâli, iletişimi, sözü, muhakemesi güçlü siyasetçiler için etkileşim vesilesidir. Protestlik ve muhaliflik bir yönüyle ifade biçimi ve anlam arayışıdır. Gençlerin hâllerine böyle bakanlar, onlarla daha başarılı etkileşim oluşturacaklardır. Bazı aşkların öncesinde büyük kavgaların olduğu kanaati doğrudur.
Gençlerin farklı, renkli, aykırı, sorgulayıcı, itirazcı duruşlarına ilgili olanlara, gençler de ilgi gösterir. Burada, anahtar kavramlardan biri de değişimdir. Zaman ve mekan boyutunda değişim her dem sürdüğü için, değişime ihtiyaç da süreklilik arz eder. Değişimi anlamak, yönetmek ve üretmek gerekir.
AK Parti, Erdoğan ve Gençler
AK Parti, üç farklı dili, uzun süre kullandı. Bu üç dil şunlardı: Bürokratik oligarşik sisteme muhalefet dili, emperyalist küresel sisteme karşıtlık dili, iktidar ve devlet dili. İktidar ve muhalefet dilini aynı anda kullanması, gençlerin AK Parti’yi benimsemesini sağladı.
15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrasında güvenlik politikalarının artması ile iktidarın cumhurbaşkanlığı ve başbakanlık şeklindeki ikili yapıdan tekli yapıya geçişini sağlayan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle birlikte AK Parti’nin söylemlerinde muhalefet dozu azaldı. Bu süreç, gençlerin AK Parti’ye desteğinin eksildiği dönemlerdi. Yine de gençlerin oyunu en çok AK Parti alıyordu ama partinin oy havuzunda gençlik oyunun oranı düşüktü.
Ancak, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Dünya beşten büyüktür” cümlesinde anlamını bulan küresel sistem karşıtlığı, her zaman gençlerle AK Parti arasında yakınlık oluşturdu.
Muhaliflik, siyasetten önce sosyal, kültürel, dini, ekonomik alanda kendini inşa eder demiştim. Esasında, AK Parti ile gençler arasındaki iletişim eksikleri, büyük ölçüde dindar ve muhafazakar camianın problemidir. Siyasetin gençlerle iletişimi, dini gruplar, dernekler ve vakıflara göre yer yer daha başarılıdır.
14 Mayıs 2023 Seçimlerinde Gençler
14 Mayıs 2023 seçim sürecinde, gençlerle Erdoğan arasındaki yakınlığın yeniden artışını gözlemledik. Gençlerin, Erdoğan’a artan ilgisini, ARGETUS’un seçim öncesi anketlerinde gördüğümüz gibi seçim sonrası araştırmalar da bu ilgiyi teyit etti.
29 Mart 2023 tarihinde Twitter’den yaptığım paylaşımda “Değişim, kültürden eğitime, siyasetten ekonomiye kadar her alanda motivasyon sağlar” dedikten sonra şunu vurgulamıştım: “Siyasette, değişim talebini muhalefetin yönetmesi kolaydır. İktidar ise, aktif ve çoklu stratejiyle değişim duygusuna hitap edebilir.”
CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu, seçimin başında birden çok “değişim” mesajı verdi. Ancak bunların altı doldurulamadı. Altılı masa demokratikleşme ve çoklu kültüre işaret etmekle beraber liderler arasındaki çatışmalar, değişim algısını azalttı. Dindarlara yönelik Kılıçdaroğlu’nun verdiği mesajlar Kemalistlerin çoğunca desteklenmediği için halk yeterli görmedi. “Helalleşme” vaadi iyi düşünülmüş bir argümandı ama hesaplaşma beklentilerinin altında ezildi. Parlamenter sisteme dönüş vaadi ilk dönemde etkili oldu, lakin 6-7’ye varan cumhurbaşkanı yardımcılığı sistemin değişmeyeceği inancına neden oldu. Millet İttifakı ve Kılıçdaroğlu, ekonomi politikalarına güçlü eleştiriler getirmesine rağmen çözüm vaatlerinde zayıf kaldı. Dolayısıyla ekonomik değişim beklentisi, yerini, istikrarsızlık endişesine bıraktı. Bütün bunlar “CHP yine mi aynı?” sorusuna yol açtı. Bu soru “Değişimin adresi CHP değil” iddialarının güçlenmesini sağladı. Süreç yönetimindeki başarısızlık, içinde gençlerin de olduğu bazı CHP’lilerin, milletvekilliğinde CHP’ye, cumhurbaşkanlığında Erdoğan’ı tercih etmesine yol açtı.
Bu süreçte, iktidar da değişim duygusuna hitap edebilir ifadesini doğrulayacak gelişmeler oldu. Gençleri, Recep Tayyip Erdoğan tercihine yönlendiren faktörler arasında yükseköğrenim kredi faizlerinin silinmesi ve öğrenim desteklerinin artırılması; teknoloji alanındaki atılımlar; uzay projelerinin yanı sıra gaz ve petrol bulunması; İHA, SİHA, TEKNOFEST, TCG Anadolu başta olmak üzere savunma sanayii çalışmaları sayılabilir. Ayrıca, partide üç dönem kuralının istisnasız uygulanması, bakanların milletvekili adayı olmasıyla kabine değişikliği sinyalinin verilmesi, aday tespitlerinde kamuoyu araştırmalarına önceki seçimlere göre daha fazla itibar edilmesi de Erdoğan’ın değişimi yönettiği inancını güçlendirdi. 6 Şubat sonrası deprem bölgesindeki illerde inşaat, konut ve eğitimdeki hızlı organizasyon ile dış politikadaki bölgesel liderlik de gençler başta olmak üzere seçmenin Erdoğan’a güvenini perçinledi.
Değişim her zaman caziptir ama yine toplumun bazı sabitleri yani değişmezleri vardır. Güven duygusu, istikrar ihtiyacı, terör karşıtlığı, inanç ve kimlik aidiyeti bunlardandır. Bu seçimde, toplumun terör karşısındaki duyarlılığı seçim boyunca sürekli yükseldi. Bunda, “Erdoğan yeniliyor, gidiyor” inancının oluşturduğu özgüvenle FETÖ ve PKK mensuplarının yaptıkları paylaşımlar ve kampanyalar da önemli rol oynadı.
Ayrıca CHP’li bazı yazarlar, sanatçılar, siyasetçiler ve fenomenlerin Cumhurbaşkanı adaylarından Muharrem İnce’ye yönelik gerçekleştirdikleri kumpasçı kampanyalar da birlikte yaşam ve helalleşme bahsinde CHP’ye güveni eksiltti. CHP, seçim sürecine değişim vaadiyle girmesine rağmen hesaplaşmacı ve statükocu bir tarz ortaya koydu. Recep Tayyip Erdoğan ise muhalefetten daha güçlü biçimde değişim, yenilik ve istikrar duygusuna hitap etti. Bütün bunlar, Erdoğan’ın gençler tarafından beğenilmesini sağladı.
Birkaç Maddede Sonuç
Yazımızı birkaç madde ile özetleyelim:
- Gençlerin aykırılığı ve muhalifliği fıtridir, yetişkinlerinden farklıdır, kalıcı değildir, arayıştır.
- Her farklılığı veya itirazı muhalefet gibi değerlendirmemek, aksine faydalanmak gerekir.
- Muhalif davranışları yönetmek, gençler ve toplum için kazanımdır.
- Farklılık, aykırılık, rakiplik, muhaliflik, hainlik, düşmanlık gibi farklı hâller birbirine karıştırılmamalıdır.
- Gençlerle etkileşimli ilişkilere önem verilmelidir.
- Gençlerin üretimini destekleyecek ve anlamlılığı sağlayacak katılımcı uygulamalar tercih edilmelidir.
- Doğru politikalar ve söylemlerle değişim ve yenilik duygusuna hitap edilmelidir.
- Gençlerin dostluğunu kazanmak için adalet ve şeffaflığa özen gösterilmelidir.
- Bilgiye erişimin gençler lehine değiştiği unutulmamalı, gençler bilmez gibi ezberlerden uzak durulmalıdır.
Sözün özü; aykırı, farklı ve muhalif bir gençle doğru kurulan iletişim, o genci iyiden, haktan, adaletten yana taraf yapar.
