Kamuda tasarruf ve verimlilik önlemleri, sekiz ana alanda ve onlarca adımla başladı. Önümüzdeki 3 yıla ilişkin bu ilk aşamanın, tasarruf ve verimlilik tedbirlerinin temel parametrelerinin sınırlarını belirleyen genelge de Resmi Gazete’de yayımlanarak resmileşti. Yeni kamu önlemleri paketi; temelde enflasyonla mücadeleyi, bütçe açığı ile cari açığı dizginlemeyi amaçlamaktadır.
Bu yeni önlemler paketi ile sadece harcamalarda tasarrufun hedeflenmemesi, verimliliğe de odaklanılması ise başlı başına dikkat çekicidir. Kamunun kemer sıkmaya kendinden başlamış olması da bir o kadar değerlidir. Tasarrufun özendirilmesi sürecinde, kamunun vatandaşına, hatta çalışanlarına örnek olması, ayakları yere basan bir program ile yol haritasını ortaya koyması da pozitif bir gelişmedir.
Tasarruf ve Verimlilik Paketi
Tasarruf ve verimlilik paketi, Türkiye’de onlarca yıldır yapıldığı gibi kamuda tasarruf, bütçede disiplin ve kamu yatırımlarında verimliliği esas almaktadır. Bundan bir önceki tasarruf paketi de 2021’de ilan edilmişti. Bugünkü mevcut düzenlemeler, bu tasarruf tedbirlerinin devamı niteliğinde ve Orta Vadeli Program (2024-26 OVP) ile de uyumlu olacak gibi durmaktadır.
Ancak, önceki tasarruf paketlerinde arzu edilen sonuçların tam olarak elde edilememesi, bu defa, tüm kurumları kapsayan, verimliliği ve yaptırım boyutunu da içeren yeni bir süreci zorunlu kılmış görünmektedir. Bununla birlikte, tasarruf önlemleri, sadece 3 yıllık bir hedef olarak değil, ileriye yönelik kapsamlı uygulamaların ilk adımı olarak da görülmelidir.
Bütçe açıklarının, bu adımlarla tekrar milli gelirin yüzde 3’ü seviyelerinin altına çekilmesi hedeflenmektedir. Bu sayede, Türkiye’nin, 1990’lardaki gibi, sürekli ek bütçelere ihtiyaç duyan; bütçe, cari denge, enflasyon ve kur tahminleri tutmayan bir ülke haline gelmemesi önemlidir.
Bu doğrultuda, kamudaki 5,2 milyonun üzerindeki çalışanın ödemelerini de kapsayan kapsamlı bir tasarruf paketi ile fazla mesai ücretlerinde dahi kısıtlamalar öngörülmektedir. Zorunlu durumlar dışında, tüm yeni kadro ve pozisyonlar, işten ayrılma veya emekliliğe bağlanacağı için, ödemeler de sınırlandırılmış olacaktır.
Bu defa, yeni bir uygulama olarak, planlanan tasarruf tedbirlerinin takibi, denetimi, raporlanması ve bir yaptırım sürecine de tabi tutulması hedeflenmektedir. Ne de olsa, sıkı denetim olmadan, bu tedbirlerin işe yaraması zordur. Tasarruf tedbirlerine uyulmayan, hassasiyet gösterilmeyen durumlarda yaptırımların uygulanması, bu kez sonuç almayı kolaylaştırabilir.
Kurumlardaki yöneticilere de bu konularda yetki ve sorumluluklar verileceği anlaşılmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB) ile Strateji ve Bütçe Başkanlığı (SBB) da sürecin içinde aktif olacak gibi görünmektedir. Tasarruf adımlarının şeffaf bir süreç içinde izlenebilmesi ve denetlenebilmesi, bu adımlara yönelik olumlu beklentileri de güçlendirecektir.
Aynı zamanda, tedbirlerin, bütün kamu kurumlarını kapsayacak şekilde uygulanması beklenmektedir. Merkezi idare, yerel yönetimler, KİT’ler ve fonlar gibi bütün kamu birimleri bu tedbir paketinin kapsamında olacak. Burada, idari düzenleme gerektiren hususların (Mayıs’ta yapıldığı gibi) genelgelerle ivedilikle hayata geçirilmesi, hukuki düzenleme gerektiren hususların sürecinin ise TBMM tatile girmeden tamamlanması tasarlanmaktadır.
Bu yeni önlemler paketinin istenen sonuçları vermesi için ise ölçülebilirlik, gözlemlenebilirlik, hesap verilebilirlik ve şeffaflık da önemlidir. Bunun için de net rakamların ortaya konması ve başarı ölçütlerinin netleşmesi gerekir. Bu doğrultuda, toplam etkinin önümüzdeki aylarda yapılacak çalışmalarla ortaya konması beklenmektedir.
Sekiz ana başlıkta belirlenen tasarruf ve verimlilik adımlarıyla;
- Üretimde verimlilik ve harcamalarda tasarruf temel prensibi,
- İsrafa ve verimsizliğe yol açan harcamalardan tasarruf,
- Kamu kaynaklarının daha verimli alanlara yönlendirilmesi,
- Uzun vadeli büyüme ve istihdamın desteklenmesi,
- Kamu yatırımlarında verimlilik esası,
- Deprem felaketinin yaralarının sarılması,
- Enflasyonla mücadele,
- Borçlanma ihtiyacının, faiz ödemelerinin ve cari açığın azaltılması,
- Tasarrufların artırılması ve tasarruf kültürünün güçlendirilmesi, yaygınlaştırılması,
- OVP’nin güçlendirilmesi
öncelikli olarak hedefleniyor görünmektedir.
Buna göre, önümüzdeki 3 yıl boyunca;
- Zorunlu haller dışında yeni projeler ve demirbaş alımlarının durdurulması,
- Kamuda yeni personel istihdamının 3 yıl süreyle emekli olanlar ve ayrılanlarla sınırlandırılması,
- Yeni bina ve inşaat faaliyetlerinin deprem ve acil olanlar dışında durdurulması,
- Kamu filo yönetimi sisteminin devreye alınması,
- Yeni araç satın alımı ve kiralamalarında yabancı menşeili araç alımının yasaklanması,
- Toplu taşıma imkanı olan yerlerde personel servisi hizmetlerinin adım adım kaldırılması,
- Yurt dışı görevlendirmelerin sınırlandırılması,
- Kamu çalışanlarının yönetim kurulu üyelikleri ve gelirlerinin sınırlandırılması,
- Enerji tasarrufu ve atık yönetimine odaklanma
amaçlanıyor görünmektedir. Tüm bu adımlarla da;
- Temsil ve tanıtım giderlerinde ortalama yüzde 25,
- Yatırım ödeneklerinde yüzde 15,
- Mal ve hizmet harcamalarında da yüzde 10
tasarruf öngörülmektedir.
Yeni Paketin Şifreleri
Bu paket ile temel hedeflerden biri de hayat pahalılığını gündemden çıkarmak. Hayat pahalılığı ile mücadelenin seçim sonrasının en önemli politika önceliği olması bekleniyordu. Bu yeni önlemlerin, dezenflasyon sürecine ciddi katkılar sağlaması beklenmektedir. Dezenflasyonist süreç de öngörülebilirliği artıracak ve yabancı yatırımcının Türkiye’ye ve Türk piyasalarına güvenini pekiştirmiş olacak.
Kamuoyunun, iş dünyası ve ilgili STK’ların da genelde olumlu bulduğu ve desteklediği Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi, ülke içinde tasarrufların artırılması, kalkınmanın sürdürülebilir kılınması ve makro-finansal istikrarın güçlendirilmesi açısından özellikle önemlidir. Nitekim, kamu harcamalarında verimsizlik, Türkiye’de sıklıkla dile getirilen temel sorunlardan biridir.
En öncelikli sorunlardan biri haline gelen yüksek cari açığın sürdürülebilir seviyelerde tutulması, kamu borçlanmasının ve bütçe açığının sürdürülebilir, düşük seviyelerde tutulması hayati önem arz eder. Bu hedeflere ulaşmak için ise güçlü iç talebin de dizginlenmesi şarttır.
TÜİK verilerine göre, 2022 itibariyle, Türkiye’deki toplam tasarruflar, milli gelirin yüzde 30’u seviyesinde. Kamu borcu/GSYH oranlarının yüzde 30’larda tutulması ve bütçe açığının da GSYH’nin yüzde 3’ünün altında tutulması önemlidir. Uzaktan çalışma ve kısmi çalışma modelleri ile iş gücü ve istihdamda esneklik ve verimliliğin de artırılması hedeflenmektedir.
Kamu harcamalarının; üretimi, istihdamı, ihracatı ve yatırımları destekleyen, kalkınmacı, (seçici kredi uygulamalarındaki gibi) hedef odaklı ve verimlilik esaslı olarak yeniden değerlendirilmesi gereklidir. Bu doğrultuda, harcamaların daha etkin ve verimli yönetilmesi, kamu kaynaklarının daha doğru kullanılması özel önem arz eder.
Etkinlik ve verimliliğin sağlanması için, yeni teknolojilerden büyük veri ve yapay zekâdan da gerekli destek alınmalıdır. Örneğin, verimliliği düşük teşviklerin ve sübvansiyonların, katma değeri ve etkinliği çok daha yüksek alanlara doğru kaydırılması yerinde olacaktır. Böylece, büyümede ve yeni kalkınma hikayesinde arzu edilen kalitenin de yakalanmasını kolaylaşacaktır.
Tasarrufların artması da yatırım-tasarruf eşitsizliği olarak açıklanabilecek cari açığın azaltılması ve dış finansman ihtiyacının minimize edilmesi anlamına gelecektir. Ancak, 2024 bütçe açığı tahmininin 2,7 trilyon TL olduğu düşünülürse, 100-150 milyarlık tasarruf hedefi de yukarı revize edilmelidir.
Yüksek bütçe açıklarını azaltmak için, kamuda tasarruf ve harcamaların azaltılması, vergi gelirlerinin artırılması ve kayıt dışı ile mücadele de önemlidir. Yeni vergi reformları ile doğrudan vergilerin payının artırılması da şarttır. Türkiye’de dolaylı vergilerin, toplam vergi gelirine oranı yüzde 50’leri aşmaktadır. Bu realite göz önüne alınarak önümüzdeki dönemler, dolaylı vergilerin payının düşürülmesi de gerekecektir.
Vergide adaletin sağlanması için yüksek gelirli kesimler ve belli hane halkı gelir limitleri için ek vergi düzenlemeleri de gerekebilir. Tahsilat oranlarının artırılması ve kayıt dışı ekonomi ile mücadele de bir o kadar önemlidir.
Elektronik işlemler ve dijitalleşmeye de hız verilecek gibidir. Örneğin, kamunun kırtasiye giderleri, faturalar ve diğer fiziki giderleri azaltılabilir; elektronik tebligat ve e-yazışmalarla masraflar düşürülebilir. Yayın, rapor, tanıtım dokümanları vb. harcamalar, elektronik işleyiş ile azaltılabilir. Blokzincir tabanlı kayıt ve işlem teknolojilerine geçiş ile de masraflar ve giderler azaltılabilir.
Her tür seminer, çalıştay, eğitim ve toplantı gibi organizasyonların da online yapılması yoluyla, fiziksel giderlerde ciddi bir tasarrufa gidilmesi hedeflenmektedir. Benzer şekilde, yeni taşıt alımları da yerli ve elektrikli taşıtlara yönlendirilecek. TOGG’un tüm kamu kurumlarında yaygınlaşması da yerli üretimi ve istihdamı desteklerken, cari açığın da azaltılması sürecine katkı sunacaktır.
Deprem bölgesinden ihracattaki daralma, deprem sonrası inşa faaliyetlerinin ve mali genişlemenin şişirdiği iç talep ve ithalat ile yüksek kamu harcamaları, cari açığı bir noktada GSYH'nin yüzde 6'sı seviyelerine kadar çıkarmıştı. Cari açık, son dönemde gerileme trendine girerken (Mayıs 2024 itibariyle, 30 miyar dolar seviyelerine kadar geriledi); 2024'ün kalan yarısında bütçe disiplinine de daha fazla odaklanma beklenmekte idi.
Tasarruf ve Verimliliğe Devam
Bu tasarruf adımlarının devamının da gelmesi önemlidir. Tasarruf ve verimlilik önlemleri, yeni atılımlar açısından iyi; ancak, henüz yeterli değildir. Kamu hizmetlerinin verimliliği ve tasarruf kadar, sunulan hizmetlerin kalitesinin, etkinliğinin de minimize edilmemesi önemlidir. Vergisini ödeyen toplumun aldığı hizmetin kalitesinde düşüş yaşanmaması, karşılıklı güvenin devamı ve sürdürebilirlik açısından oldukça önemlidir.
Bu yeni adımların, büyüme ve istihdama etkilerinin projeksiyonları üzerinde de iyi çalışılmalıdır. Tüm kurumlar ve kuruluşlar boyutunda, ne kadarlık tasarruf hedeflendiği kalem kalem ortaya konabilmelidir. Kaynakların daha verimli alanlara kaydırılması, kalkınma odaklı yaklaşımın tüm kılcal damarlarda hissedilmesini ve benimsenmesini sağlamak amaçlanmalıdır.
Yeni tasarruf paketiyle, kamuda tasarruf ile birlikte, kamudaki işlerin yürütülmesinde bürokrasinin azaltılması, kamusal işlerin işleyişinde verimlilik, etkinlik ve iktisatlı olunmaya daha fazla önem ve ehemmiyet gösterilmesi gibi temel noktalara dikkat çekilmektedir. Hiç şüphesiz, daha küçük, daha etkin ve verimli çalışan bir devlet yapısı, herkesin faydasınadır.
