16 Aralık’ta kardeşi Nevaf el-Ahmed el-Cabir es-Sabah’ın ölmesiyle Kuveyt Emiri olan Meşal el-Ahmed el-Cabir es-Sabah, 10 Mayıs 2024’te Kuveyt Meclisi’ni feshettiğini ve yeni seçimler yapılıncaya kadar Meclisin görevlerini üstlendiğini duyurdu.
Kuveyt Emiri’nin bununla ilgili olarak dikkat çeken en önemli icraatı ise bazı anayasa maddelerinin dört yıldan fazla olmamak şartıyla askıya aldığını ilan etmesi oldu. Öyle ki, askıya alınan anayasa maddeleri arasında seçimlerin iki ay içinde yapılmasını zorunlu tutan maddenin de olduğu iddia edilmektedir ki bu durum seçimlerin uzunca bir süre yapılma zorunluluğunun ortadan kalktığı anlamına gelmektedir. Bu zeminde, kamuoyunda seçimlerin yakın bir zamanda gerçekleşmeyeceğine dair bir algı oluşmuş gibi gözükmektedir.
Siyasi Çıkmaz
Emir Meşal, Meclisin feshedildiğini açıkladığı konuşmasında, son yıllardaki istikrarsız siyasi atmosfer sebebiyle yolsuzluğun devletin birçok kademesine yayıldığını ve dolayısıyla güvenlikten ekonomiye ve hatta adalet sistemine kadar bir dizi olumsuzluğa sebebiyet verdiğini ifade etti.
Meşal, demokrasinin kötüye kullanılarak devletin yok edilmesine asla izin vermeyeceğini ve Kuveyt halkının çıkarlarını her şeyin üstünde tutacağını belirtti. Burada ima edildiği üzere, Meclisin feshinin sebepleri arasında, kabine ve Meclis arasındaki anlaşmazlıkların artması ve bu sebeple ülkenin uzun zamandır yapmak istediği petrol dışı yatırımlar ile ülkenin petrole bağımlılığının azaltılması planının gecikmesi gösterilmektedir.
65 kişilik Kuveyt Meclisi’nin 50’si dört senede bir yapılan genel seçimlerle iş başı yapmakta, diğer 15 kişi ise Emir tarafından atanan kabine üyelerinden oluşmaktadır. Hal böyleyken çok az sayıda Meclis, bu 4 senelik süreci tamamlayabilmiştir. Feshedilen Meclis, henüz 4 Nisan 2024’te gerçekleşen genel seçimle iş başına gelmiştir ki bu seçim Kuveyt’te son dört yılda gerçekleşen dördüncü seçim olma özelliğini taşımaktadır.
4 Nisan seçimlerinin getirdiği Mecliste seçimle iş başına gelen 50 milletvekilinin 29’unu alan muhalefet, emire ve hükümete karşı ciddi güç kazanmıştır. Haddizatında muhalefetin bu başarısı feshin asıl nedenleri arasında gösterilmektedir. Emir’in başbakan olarak atadığı Ahmed al-Abdullah es-Sabah hükümeti kurmak için en az bir seçilmiş milletvekilini kabineye almak zorunda olmasına karşın şu ana kadar bir milletvekili üzerinde anlaşılmadığından sistem siyasi bir çıkmaza girmişti. Emir, bazı milletvekillerinin kabul edilemeyecek şartlar sunmasından, diğer bazılarının ise müdahaleciliğinden şikayet ederek bu durumun sistemi bir siyasi çıkmaza sevk ettiğini savundu ve bunun kendisini fesih kararına mecbur bıraktığını ifade etti.
Fakat sebepler bunlarla sınırlı değildir. 2023’ün son ayında emir olan Meşal’in Meclisi feshetmesinin diğer bir sebebinin, kendisinin özgürce veliaht seçmek istemesi olduğu söylenebilir. Veliahtın belirlenmesi Meclisin onayına bağlı olduğundan, muhalefetin hakim olduğu bir Mecliste istediği kişiyi belirleyemeyecek olması, Emir’in Meclisi fesih nedenlerinden sayılabilir.
Demokratik Yapının Devamlılığı
Daha önceki emirlerin aksine başbakanlıktan veya dışişleri bakanlığından değil de devletin güvenlik birimlerinden yükselerek başa geçen Meşal’in ülkeyi daha katı, şahin/agresif politikalara yöneltmesi beklenmektedir. O kadar ki, göreve geldikten sonra selefi Nevaf’in bazı siyasileri affetmesini eleştirmiş ve seçilmişleri, Kuveyt’in reform sürecini geciktirmekle eleştirmiştir.
Kuveyt, bu tür Meclis fesihlerine alışık bir siyasi sistemle yönetilmektedir. Sadece 2006-2014 arasında Meclis 13 kere feshedilmiştir. Ancak bu fesihleri, çok vakit geçmeden seçimler takip etmiştir. Kuveyt tarihinde Meclisin uzun süreli askıya alınması da görülmemiş olay değildir. 1976-1981 ve 1986-1991 dönemlerinde Meclis askıya alınmış ve yasama görevi emir tarafından yürütülmüştür.
Kuveyt, tüm bunlara rağmen, Körfez İş birliği Konseyi’nin diğer beş üyesine kıyasla daha demokratik bir yapıya sahiptir. Bu demokratik ortam; anayasanın varlığı, seçimle iş başına gelen Meclise sahip olması ve bu Mecliste muhalefete yer verilmesi gibi önemli özelliklerden kaynaklanmaktadır. Ancak bu yapının ülkeye gelen yatırımları engellediğini, ülkenin petrole dayalı ekonomisinin çeşitlenmesine ket vurduğunu söyleyenler de azımsanmayacak kadar çoktur. Bu kimseler, parlamentodan tamamen vazgeçilmesi ve ülkenin artık emirlik kararnamesiyle yönetilmesi gerektiğini savunmaktadır. Bütün bunlara rağmen emir istese dahi parlamentonun kalıcı olarak kapatılması kolay değildir. Nitekim 1980’lerdeki fesihte, emir parlamentonun temelli kapatılmasını umduysa da muhalefetin zamanla artması ile mecburen seçimlere gidilmişti.
Es-Sabah ailesi halen ülkenin en muktedir yapısını oluşturmaktadır; fakat Körfez’in diğer ülkelerine kıyasla Şii azınlığa ve İslamcı siyasilere alan açılması nispi bir medya özgürlüğüne neden olmuş ve sivil toplumun oluşmasını sağlamıştır.
10 Mayıs 2024 tarihinde parlamentonun feshedilmesinden önce Emir ve hükümetin, seçimleri kendi lehlerine çevirmek için toplam 800 bin seçmenin 300 bin kadarının oy verme hakkını elden alma girişiminde oldukları iddia edilmiş ancak kamuoyu tepkisinin ardından bu iddianın yalan olduğu beyan edilerek söz konusu çalışmanın oy satımını engelleme teşebbüsünden kaynaklandığı ortaya konmuştu.
Toplum ve Devletlerin Yaklaşımı
Siyasi aktivistlerin ve muhaliflerin tepkisini topladıysa da Emir’in Meclisi askıya alması, Kuveyt kamuoyunda ciddi tepkiye neden olmadı. Çünkü diğer Körfez ülkelerine kıyasla daha demokratik bir yapıya sahip olsa bile Kuveyt’te Emir’in kararlarının sokaklarda hararetli protestolarla eleştirilmesi pek olağan değil. Diğer bir sebep ise Kuveytlilerin bu siyasi çıkmazdan ve reformların işletilememesinden şikayetçi olmasıdır. Nitekim Katar, Birleşik Arap Emirlikleri ve Suudi Arabistan petrole bağımlılıktan kurtulmak için yabancı yatırımı ülkelerine çekmekle gündem olurken, Kuveyt bu konuda sönük kalmıştır. Söz verilen bazı yatırımlar bile geri çekilmektedir. Örnek olarak 2008’de Dow Chemical'ın petrokimya alanındaki 17 milyar dolarlık yatırımı iptal edilmiş ve Kuveyt itibar kaybına uğramıştır.
Kuveyt otoriteleri Emir’in Meclisi askıya alma kararını eleştiren şahıslar hakkında inceleme yapmaya başlamış ve olası kalkışmayı engelleme yoluna gitmişlerdir. Örneğin, İslami harekete yakınlığıyla bilinen eski milletvekili Valid Al-Tabtabai, Meclisin askıya alınmasının yabancı ülkelerin bir oyunu olduğunu X üzerinden dile getirip olayı eleştirince savcı tarafından gözaltına alarak bu tür girişimlerin engellenmesi hedeflenmiştir.
Valid dış güçler ile ne kastettiğini açıkça beyan etmemiştir; fakat bununla BAE ve Suudi Arabistan gibi ülkelerin ima edilmiş olması muhtemeldir. Nitekim BAE Cumhurbaşkanı ve Abu Dabi Emiri Muhammed bin Zayed, Meclisin askıya alınmasını takiben Kuveyt Emiri’ni arayarak desteğini dile getirmiştir. Olayla ilgili açıklamada bulunmasalar bile diğer Körfez ülkelerinin de bu eylemi onayladıkları sır değildir. Umman Sultanı Heysem bin Tarık’ın daha önce planlanan Kuveyt gezisi ertelenmemiş ve 14 Mayıs tarihinde gerçekleşmiştir ki Sultan herhangi bir açıklamada bulunmamasına rağmen bu gezi, Kuveyt Emiri’ne destek olarak nitelendirilmiştir.
Güçlü bir muhalefet gelişmediği sürece Kuveyt’in önümüzdeki dört sene boyunca Meşal ve onun belirlediği hükümet tarafından yönetilmesi beklenmektedir. Bu süreç dahilinde Emir’in bazı anayasal ve hukuki değişiklikler yapıp karar alma sürecini hızlandırması beklenebilir. Ancak bazı hukuki uygulamaların, Meclisin tekrar göreve başlamasından sonra bile Emir’in iktidarını korumaya yönelik olması muhtemeldir. Yine de Kuveyt gibi sivil toplumun ve değişik muhalif grupların nispeten güçlü olduğu bir ülkede, bu dört yıl tamamlanmadan Emir’in ani bir kararla tekrar seçim yapması ihtimal dışı görülmemelidir.
Önümüzdeki dört sene içinde hedeflenen ekonomik ve siyasi istikrar, Emir Meşal’in ve Kuveyt’in bu olağanüstü hal sonrası özgürlüklerini de belirleyecektir. Anayasanın bazı maddelerini ve Meclisi askıya almasına rağmen vadettiği reformları yerine getiremezse bu Emir’e ve es-Sabah ailesine olan güveni daha da sarsacak ve onlara karşı olası bir kalkışmayı daha da olağan hale getirecektir.
