Yeni alternatif para birimi olarak kabul edilen kripto paralar güvenli işlem yapmaya yarayan ve ilave sanal para arzına olanak tanıyan dijital paralardır. Merkeziyetsiz finans olarak da adlandırılan kripto paraların en önemli özellikleri hükümetler ve merkez bankaları tarafından basılmıyor olmalarıdır. Yani arkalarında bir devlet desteği ve güvencesi yoktur. Bu nedenle kripto paralarla ilgili tüm işlemler bir merkez veya kurum yerine “Blok-Zincir” (BlockChain) adı verilen bir sistem tarafından gerçekleştirilmektedir. Blok-Zincir teknolojisi alıcı ve satıcının işlem sırasında ihtiyaç duyduğu otoriteyi ortadan kaldırarak matematiksel kesinliği olan bir teknoloji sayesinde güven unsurunu sağlamaktadır. Bu sistemde şifrelemenin amacı iki taraf arasında paylaşılan bilgilerin başkalarının eline geçmesini engelleyerek parasal işlemleri güvence altına alan kontrol mekanizmasını sağlamaktır.
Kripto paralarla ilgili cevap verilmesi gereken en önemli soru; kripto paraların bir “para mı”, “varlık mı” yoksa bir “yatırım aracı mı” yani tam olarak ne olduğudur. Tüm bu tartışmalara rağmen bu paraların genellikle “para” olarak kabul edildiğini söylemek çok yanlış olmayacaktır. Fakat “para” olarak sınıflandırmak da yeterince doğru bir sınıflandırma değildir. Bilindiği üzere geleneksel paranın üç temel fonksiyonu var. Bunlar; hesap birimi olması, değişim aracı olması ve tasarruf aracı olmasıdır. Aslında kripto paralar geleneksel paraların sadece tasarruf aracı olma özelliğini taşıyor. Ödeme aracı olma konusunda ise birçok kurum kripto paraların ödemelerde kullanılmasına izin veriyor. Ama bu kripto paraların tam anlamıyla ödeme aracı özelliği taşıdığı anlamına gelmiyor. Ödeme aracı özelliğini taşıyabilmesi için çok daha yaygın bir kabule ihtiyaç var. Geriye kaldı hesap birimi olma özelliği. Gelecekte bu özelliğe sahip olması uzak bir ihtimal olmamasına rağmen çok da kolay görünmüyor.
5 bin 805 Adet Kripto Para Var
18.08.2021 itibarıyla kripto para piyasasında toplam 5 bin 805 çeşit kripto para yer alırken, bu tarih itibarıyla piyasanın büyüklüğü 1 trilyon 906 milyar 852 milyon 974 bin 266 $’a ulaşmış durumda. Tablo 1’de de görülebileceği gibi işlem hacmi en yüksek ve en popüler kripto para Bitcoin. Bitcoin dışında kalan tüm kripto paralar “altcoin” olarak adlandırılıyor. Altcoinler Bitcoin’in alt versiyonu değil ona alternatif birer kripto para birimleridir.
Ünlü Alman araştırma şirketi Statista’nın yaptığı bir araştırmaya göre Haziran 2021 itibarıyla nüfusuna oranla en fazla kripto para kullanan ilk 10 ülke sırasıyla Nijerya (yüzde 32), Vietnam (yüzde 21), Filipinler (yüzde 20), Türkiye (yüzde 16), Peru (yüzde 16), İsviçre (yüzde 11), Hindistan (yüzde 9), Çin (yüzde 7), ABD (yüzde 6) ve Almanya (yüzde 5).Kaynak: Investing.com (2021)
Bu verilere göre Türkiye 13.4 milyon kripto para yatırımcısı ile dünyada en çok kripto para yatırımı yapan 4. ülke iken Avrupa’da ise ilk sırada yer alıyor. 2008 krizi sonrası ortaya çıkan kripto paraların tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de özellikle yüksek kazanç sağlamaları ve insanların bu kazanç trenini kaçırma kaygılarının da etkisiyle 2017 sonrasında yaygınlaşmaya başladığı söylenebilir. Bitcoin, Ripple, Digibyte, Bitcoin Cash ve Stellar Türkiye’de en çok yatırım yapılan kripto paralardır.
Türkiye’de Ödemelerde Kripto Para Kullanımı Yasak
Kripto paralarla ilgili bazı konuların hala tam olarak açıklığa kavuşturulamamış olması nedeniyle bu paralar konusunda çok farklı değerlendirmelerle karşılaşmak mümkün. Bu nedenle olumlu yaklaşımlar kadar olumsuz yaklaşımlar da bir hayli fazla. Olumlu tarafa baktığımızda kripto paraların en önemli avantajı zaman ve mekan kısıtlarının olmamasıdır. Bu paraları elinde bulunduranlar banka, ATM gibi fiziki mekanlara ihtiyaç duymadan işlemlerini gerçekleştirebilirler. Öte yandan kripto paralarda transfer işlemleri de oldukça hızlı ve düşük maliyetliyken, işlemler sırasında bu paraları sanal cüzdanlarda saklamak da oldukça kolaydır. Üstelik bu paralarla sadece kendi ülkenizde değil tüm dünyada işlem yapma imkanınız da var. Kripto paraların yerli paralar gibi ülkelerin enflasyon gibi iktisadi sorunlarından etkilenmemesi de onları cazip kılan bir diğer avantajı.
Kripto paraların en önemli dezavantajları fiyatlarındaki aşırı dalgalanma nedeniyle son derece istikrarsız bir fiyat yapısına sahip olmalarıdır. Hatta sırf bu özellikleri nedeniyle para olarak kabul edilebilmeleri çok mümkün gibi görünmüyor. Eleştiri alan bir diğer olumsuzluk ise devlet veya kurumlar tarafından kontrolünün mümkün olmaması nedeniyle silah kaçakçılığı, terör örgütlerinin finansmanı, uyuşturucu, kara para aklama, dolandırıcılık gibi yasa dışı işlerde kullanıyor olmalarıdır. Bu para sahiplerinin temel haklarını garanti altına alan yasal düzenlemelerin olmaması, kripto paralara yönelik vergilendirme zorlukları ve kripto para madenciliği sırasında kullanılan yüksek düzeyde elektrik ve hatta elektrik oluşturma aşamasında üretilen karbonun havayı kirletiyor olması da diğer olumsuz özellikleri olarak karşımıza çıkıyor.
Türkiye’de Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmeliği” yayınladı. 30 Nisan 2021’de yürürlüğe giren bu yönetmeliğe göre bundan böyle Türkiye’de ödemelerde doğrudan veya dolaylı bir şekilde kripto varlıklar kullanılmayacak. Bu kararın temel gerekçesi kripto varlıkların telafisi mümkün olmayan mağduriyetler meydana getirme ihtimalinin olması. TCMB’ye göre bu varlıkların herhangi bir düzenleme ve denetleme mekanizmasına sahip olmaması, merkezi bir muhatabının bulunmaması, piyasa değerlerinin aşırı değişken olması, yasadışı faaliyetlerde sıklıkla kullanılıyor olmaları, kripto varlık cüzdanlarının çalınabilmesi ve sahiplerinin bilgileri dışında usulsüz kullanılabilmeleri ve işlemlerin geri dönülemez nitelikte olması gibi nedenlerle kripto varlıklar oldukça güvensiz. Şu riski de belirtmeden geçmek istemem, eğer kripto paralar bir cüzdana aktarılmamış ise bilgisayarın çökmesi veya hacklenmesi durumunda kripto paralar kaybolabiliyor. Kaybolma ve çalınma riskinden korunmak için yatırımcıların kripto paralarını soğuk cüzdanlarda saklamaları büyük önem arz ediyor.
Kripto Paralar Yatırımcılar İçin Gerçekten İyi Bir Kazanç Kapısı mı?
Bahsettiğimiz pek çok riskine ve olumsuzluğuna rağmen kripto paralar, bazı dönemler sağladığı yüksek getiriler sebebiyle, portföyünü çeşitlendirmek isteyen yatırımcılar için fazlasıyla gözde bir araç haline geldi. Kripto paraların fiyat değişimlerindeki kazanç fırsatları özellikle spekülatif yatırımcıların dikkatini bir hayli çekmiş durumda. Bu nedenle birçok kripto para bir ödeme aracından ziyade daha çok “yatırım” veya “spekülasyon aracı” olarak kullanılmakta. Yukarıda da değindiğim gibi kripto paraların geçmiş değerleri incelendiğinde son derece yüksek iniş ve çıkışlara sahip olduğu görülebilmektedir. Söz konusu bu yüksek volatilite yatırımcılar için çok büyük bir sorun aslında. Üstelik bu değer değişimine müdahale edebilecek bir merkezi kurum ya da yapının olmaması yatırımcılar için riskin daha da artmasına neden olmaktadır.
Kripto paraların değerlerindeki aşırı oynaklığa Bitcoin’in 2021 içindeki değer değişimini örnek verebiliriz. Ocak 2021’den itibaren Bitcoin’in adı piyasalarda daha çok anılır oldu. Hiç kuşkusuz en büyük nedeni Şubatta Tesla ve SpaceX’in CEO’su Elon Musk’ın Twitter’daki profil açıklamasına Bitcoin etiketi ve emojisi koymasıyla değerinin 15 dakika içerisinde yüzde 10 değer kazanması ve ardından 36 bin dolar seviyesine ulaşmasıydı. Sonrasında tabii ki bu artış devam etti ve lider para birimi adeta yükseklere taşındı. Musk’ın Clubhouse’da Bitcoin’in geleneksel finans tarafından kabul edilmesine ramak kaldığını dillendirmesi de Bitcoin’e verdiği bir diğer önemli destek oldu.
Musk’ın 2021’de değerini fırlattığı tek kripto para Bitcoin değil elbette. Twitter’da Bitcoin paylaşımlarından sonra bu kez de bir diğer kripto para olan Dogecoin paylaşımları da bu kripto paranın 10 günde değerinin yaklaşık 100 kat artmasına neden oldu. Ve hemen ardından Elon Musk’ın sahibi olduğu Tesla’nın 1,5 milyar dolarlık varlığı ile Bitcoin alması işi daha farklı boyutlara taşıdı. 2020’den bu yana dalgalı bir yükseliş trendi gösteren Bitcoin, Tesla’nın bu hamlesiyle yüzde 16’lık bir artışla tüm zamanların en yüksek değeri olan 48 bin dolar seviyesine ulaştı.
Mayıs 2021’e geldiğimizde bu kez hem Bitcoin hem de çoğu altcoinler için işler adeta tersine döndü ve kripto para piyasası büyük bir düşüşe geçti. Kötüye gidişin fitilini ateşleyen Musk’ın 13 Mayıs’ta attığı tweet oldu. Musk bu tweetinde Tesla’nın Bitcoin’i artık ödeme aracı olarak kabul etmeyeceğini duyurdu. Buna sebep olarak Bitcoin’in hem madencilik hem de borsa işlemlerinde kömür kullanılmasını ve bu nedenle de Bitcoin’in karbon ayak izinin yüksek olması nedeniyle çevreyi kirletiyor olmasını gösterdi. Musk’ın eleştirileri bununla da bitmiyordu. Ona göre Bitcoin son derece merkezi bir kripto paraydı. Ve bu merkez de Çin’den başkası değildi. Musk, bu eleştirilerinin ardından Bitcoin fiyatları 58 bin dolar seviyesinden o çok kritik destek seviyesi olan 46 bine geriledi. Mayısta Musk’ın tweeti üzerinden çok geçmedi ki bu kez Çin, finans ve ödeme işlemi hizmeti veren kuruluşların kripto para işlemi yapmasını tamamen yasakladığını duyurdu. Çin’e göre kripto paralar gerçek para olmadığı için piyasada kullanılmaması gerekiyordu. Bu haberin hemen ardından Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi, Bitcoin konusunda sıkı tedbirler alınacağını duyurdu. Çin’den gelen bu haberler kripto para piyasasında adeta bir deprem etkisi oluşturdu ve Bitcoin 30 bin dolara kadar geriledi. Bu gelişmelerin ardından Ağustos ortalarına kadar Bitcoin toparlanamadı.
Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere kripto paraların değerlerindeki aşırı dalgalanma son dönemlerde özellikle spekülasyon ve manipülasyonlardan kaynaklanıyor. Bu spekülatör veya manipülatör kimi zaman Elon Musk kimi zaman kripto paralara büyük yatırım yapan oyuncular, yani balinalar olurken kimi zaman da bir ülke veya kurumun olumlu veya olumsuz açıklaması olabiliyor. İşte bu nedenle kripto paraların değerlerinde ve fiyatlarında bir istikrardan bahsedebilmek neredeyse imkansız. Bu nedenle de bu piyasaya yatırım yapmak oldukça riskli ve güvensiz. Hele ki piyasa işleyişini bilmeyen ve finansal okuryazarlığı oldukça düşük olan yatırımcıların bu piyasaya kesinlikle girmemeleri gerek.
Sözün özü kripto paralar kimi zaman yüksek kazanç sağlıyor olsa da değerindeki bu ani iniş çıkışlar çoğu yatırımcıya da saniyeler içinde fazlasıyla kaybettirebiliyor. Ama kabul etmemiz gerekir ki böyle bir gerçeklik de var ve milyonlarca insan bu piyasaya girmiş durumda. Bu nedenle bu piyasayı yok saymak da doğru olmaz. Kanımca bu piyasalara yönelik yapılacak sıkı regülasyonlar ve yapısal düzenlemelerle mağduriyetlerin önüne bir nebze de olsa geçmek mümkün olabilir.
