Yeni anayasa ve hukuk meseleleri, geçmişte olduğu gibi 2022’de de kamuoyunun ve siyasetin önemli gündem maddelerinden birisi oldu. 2023’te siyasetin tamamen seçimlere odaklanacağı görülmekle birlikte anayasa ve yasama gündeminin yine yoğun olacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Yeni anayasa ve anayasa değişiklikleri, seçim vaatleri ve tartışmaları arasında yer alacağı gibi başörtüsünü güvence altına almayı amaçlayan anayasa değişiklik teklifi, yılın ilk aylarında TBMM’nin gündeminde olacak. Benzer şekilde altılı masayı oluşturan partilerin hazırlayıp kamuoyuna açıkladığı anayasa değişikliği önerisi ve bunun devamı niteliğindeki çalışmaları da seçim sürecinde tartışılacak konulardan olacaktır.
2022’de TBMM Gündemi
TBMM son yıllardaki yoğun mesaisine 2022’de de devam etmiştir. 27. dönemin altıncı ve son yasama yılına girilen 2022’de toplamda 80 kanun kabul edilmiştir. Özellikle toplum gündeminde yer alan hususlarda parlamentonun hızlı ve etkili çözüm getiren düzenlemeler yaptığı görülmüştür. Yargı reformunun hedefleri doğrultusunda yapılan düzenlemelerden, enflasyonun etkilerini telafi etmeyi ve toplumun ekonomik refahını artırmayı amaçlayan düzenlemelere kadar birçok konuda yasa çıkarılmıştır. Ayrıca kadına karşı şiddet, sağlık çalışanlarının çalışma koşulları ve özlük hakları, çevre kirliliği ile mücadele ve cemevlerinin statüsü gibi kamuoyunun hassas olduğu konularda yasal düzenleme yapılmıştır. Bunlardan öne çıkanlar şu şekilde sıralanabilir:
- 7392 sayılı Kanun ile tüketicilerin korunmasına yönelik hükümler getirilmiş, ikinci el ürünlerin ekonomiye yeniden kazandırılması kolaylaştırılmış, tüketici hakem heyetlerine başvuru yolunun kapsamı genişletilmiştir.
- 7406 sayılı Kanun ile hem sağlık çalışanlarına hem de kadına yönelik şiddetle mücadele bakımından düzenlemeler yapılmıştır. Yasayla kasten öldürme, kasten yaralama ve işkence gibi belli suçların kadına karşı işlenmesi halinde tutuklama tedbirinin uygulanması kolaylaştırılmış, daha ağır cezalar öngörülmüş, “ısrarlı takip” suçu ihdas edilmiş ve kamuoyunda “iyi hal” olarak bilinen “takdiri” indirim sebeplerinde keyfiliğin önlenmesini sağlamak için düzenleme yapılmıştır.
- 7410 sayılı Kanun ile deniz ve çevre kirliliği ile mücadele amacıyla çok sayıda yasada yeni tedbirler içeren değişiklikler yapılmıştır.
- 7411 sayılı Kanun ile sağlık çalışanlarının çalışma ve özlük haklarında iyileştirme yapılmıştır.
- 7409 sayılı Kanun ile 1 Temmuz 2023’e kadar yenilenen kira sözleşmelerinde kira bedeli artışlarının en fazla yüzde 25 olarak belirlenebileceği hükme bağlanmıştır.
- 7413 sayılı “6. Yargı Paketi” olarak bilinen Kanunla uzun yıllardır gündemde olan hakim yardımcılığı müessesesi Türk yargısına kazandırılmış ve yargının hızlandırılmasına ilişkin tedbirler alınmıştır.
- 7418 sayılı Kanun ile dijital medyaya yönelik kapsamlı düzenlemeler yapılmış, dezenformasyonun engellenmesi ve internet medyasının yasal bir altyapıya kavuşturulması hedeflenmiştir. Türk Ceza Kanunu’na “halkı yanıltıcı bilgiyi alenen yayma suçu” eklenmiş, sosyal medya platformlarının şeffaflığını temin edebilmek için işlemlerine ilişkin bilgileri resmi makamlarla paylaşma gibi çeşitli yükümlülükler öngörülmüş, haber sitelerinin resmi ilan ve reklam alması, çalışanlarının gazetecilerin unvan ve haklarına sahip olması sağlanmıştır.
- 7420 sayılı Kanun ile işverenlerin çalışanlarına yaptığı yemek ödemelerinin 51 Türk lirasına kadar olan kısmı gelir vergisinden muaf tutulmuş, öğrencilerin öğrenim kredilerinin faizleri silinmiş ve çeşitli borçlara ödeme kolaylığı sağlanmıştır. Ayrıca tıp ve diş hekimliği fakültelerinin son sınıf öğrencilerine staj çalışmaları karşılığında net asgari ücret tutarında aylık maaş ödenmesi öngörülmüştür.
- 7421 sayılı Kanun ile cemevlerinin yapımı, bakımı, onarımı ile ilgili olarak çeşitli yasalarda düzenlemeler yapılmıştır.
Bu yasal düzenlemelerin yanında 2022’de toplam 37 Meclis kararı kabul edilmiştir. 19 Ekim tarihli Meclis kararlarıyla Amasra’da meydana gelen maden kazasına ilişkin araştırma komisyonu kurulmuştur. Yıl içerisinde Azerbaycan, Lübnan, Mali ve Orta Afrika tezkereleri yenilenmiş ve TSK’nın Katar’da görevlendirilmesine izin verilmiştir. Ayrıca TBMM’ye tanınan yetkiler çerçevesinde Anayasa Mahkemesi, RTÜK ve Kişisel Verileri Koruma Kurulu’na üye seçimi yapılmıştır. Son olarak HDP Diyarbakır Milletvekili Semra Güzel’in önce yasama dokunulmazlığı kaldırılmış, sonrasında milletvekilliği devamsızlıktan dolayı düşürülmüştür.
TBMM’nin 2022’deki bu gündeminin 2023’te de benzer şekilde yoğun olacağını söylemek mümkündür. Seçim gündemi belirleyici olsa da yargı reformunda öngörülen faaliyetler, ekonomi alanında alınacak tedbirler, hak ve özgürlüklere ilişkin düzenlemeler ve toplumsal talepler doğrultusunda şekillenen bir yasama gündemi bekleniyor. Ocak’tan itibaren başörtüsüne ilişkin Anayasa değişikliği teklifi gerek komisyon gerekse genel kurulda Meclisin en önemli konularından birisi olacaktır.
Anayasa Tartışmaları ve Başörtüsü Teklifi
Siyasetin ve kamuoyunun 2022’deki bir diğer önemli gündemi, yeni anayasa ve anayasa değişiklik önerileriydi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, tüm partilere yönelik yeni anayasa yapılması çağrısını bu yıl da defalarca yineledi. Bu çağrılara olumlu yanıt vermeyen muhalefet “Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi” başlıklı bir teklifi kamuoyuna açıkladı. Buna karşılık AK Parti ve MHP’nin hazırlamış olduğu başörtüsü konusundaki anayasa değişikliği ise Aralık’ta Meclis başkanlığına sunuldu.
Cumhuriyet Halk Partisi, Kılıçdaroğlu’nun konuya ilişkin açıklamaları sonrası 4 Ekim 2022’de kamu görevlilerine kıyafet serbestisi öngören bir kanun teklifi sundu. Cumhurbaşkanı Erdoğan ise geçmişte yaşanan tecrübelerin etkisiyle başörtüsü ve kılık kıyafet özgürlüğünde elde edilen kazanımlara gerçek anlamda bir güvence sağlamak için Anayasa değişikliği yapma çağrısında bulundu. Bu bağlamda 9 Aralık’ta 336 milletvekilinin imzasıyla Anayasanın 24 ve 41. maddelerini değiştiren kanun teklifi TBMM Başkanlığına sunuldu. Teklif başörtüsü serbestisini açık bir anayasal güvenceye kavuşturmanın yanı sıra aile kurumunu korumaya yönelik de önemli bir düzenleme de öngörüyor. Teklifin öngördüğü düzenlemeler şu şekildedir:
m. 24: “Temel hak ve hürriyetlerin kullanılması ile kamu veya özel kesim tarafından sunulan mal ve hizmetlerden yararlanılması, hiçbir kadının başının örtülü veya açık olması şartına bağlanamaz.
Hiçbir kadın; dinî inancı sebebiyle başını örtmesi ve tercih ettiği kıyafetinden dolayı eğitim ve öğrenim, çalışma, seçme, seçilme, siyasî faaliyette bulunma, kamu hizmetlerine girme ile diğer herhangi bir temel hak ve hürriyeti kullanmaktan ya da kamu veya özel kesim tarafından sunulan mal ve hizmetlerden yararlanmaktan hiçbir surette yoksun bırakılamaz. Bu nedenle kınanamaz, suçlanamaz ve herhangi bir ayrımcılığa tâbi tutulamaz. Alınan veya verilen bir hizmetin gereği olan kıyafet söz konusu olduğunda Devlet, ancak dinî inancı sebebiyle kadının başını örtmesini ve tercih ettiği kıyafetini hiçbir surette engellememek şartıyla gerekli tedbirleri alabilir.”
m. 41: “Evlilik birliği, ancak kadın ile erkeğin evlenmesiyle kurulabilir ve" şeklinde değiştirilmiştir.
Teklifin gerekçesinde, 24. maddedeki düzenlemenin amacı “dini inancı sebebiyle başını örten ve kıyafet tercihinde bulunan kadınların; yasal ve idari düzenlemeler veya fiili uygulamalarla, insan onuruyla bağdaşmayan, Anayasaya aykırı, ayrımcı ve çağ dışı uygulamalara bir daha maruz bırakılmamaları amacıyla Anayasal güvence getirmek” şeklinde ifade edilmiştir. Bu teklifin 2023’ün ilk aylarında siyasetin ve kamuoyunun temel tartışmalarından birisi haline geleceğini söylemek yanlış olmayacaktır. Muhalefet partileri bu anayasa değişiklik teklifine destek konusunda farklı görüşler açıkladılar. Bazıları teklifin referanduma gitmesi durumunda seçimlerle birleşeceğini, bunun muhalefetin aleyhine seçim sonuçlarını etkileyeceğini ve AK Parti’nin amacının da bu olduğunu ileri sürdü. Ancak başta Adalet Bakanı Bekir Bozdağ olmak üzere AK Partili yetkililer, Anayasa gereğince teklif Mecliste referandumu zorunlu kılmayan bir çoğunlukla -yani en az 400 milletvekilinin oyuyla- kabul edilirse referanduma gidilmeyeceğini açık bir şekilde belirttiler.
Muhalefetin burada iki tür çıkmaza girdiği görülüyor. Bir taraftan seçime giderken “AK Parti’nin en sonunda başörtüsünü anayasal olarak da güvence altına almış” olmasının AK Parti’nin başarı hanesine yazılacağını düşünüyor. Diğer taraftan teklife karşı çıkmak altılı masa içerisinde çatlaklara sebep olacak ve CHP’nin helalleşme söyleminin sahiciliğini sorgulatacaktır. Bir de bunun üzerine teklifin 400 kabul oyu alamayıp referanduma gitmesi muhalefetin içindeki bölünmeyi daha da artıracağı gibi Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ve AK Parti’ye oy geçişine sebep olacaktır endişesi taşıyor. Kısacası önümüzdeki aylarda bu anayasa değişiklik teklifinin daha çok konuşulacağını söylemek mümkündür.
Anayasal gelişmeler bahsinde son olarak altılı masanın güçlendirilmiş parlamenter sistem önerisine değinmek gerekir. 28 Şubat 2022’de açıklanan ilk metin, dokuz aylık uzun bir çalışma sonrasında bir “anayasa değişiklik taslağı” haline getirildi ve ancak 29 Kasım günü açıklandı. Taslak siyasette ve kamuoyunda beklenen ilgiyi görmedi. Ancak cumhurbaşkanının halk tarafından seçildiği bir hükümet sisteminin nasıl parlamenter sistem olarak kabul edileceği çokça sorgulandı. Doğrudan halk tarafından seçilmenin meşruiyetine sahip cumhurbaşkanının yürütmede iki başlılığa sebep olacağı ve Türk siyasi hayatında cumhurbaşkanları ile başbakanlar arasındaki çatışmaların ciddi siyasi krizleri tetiklediği belirtildi. Üstelik bu cumhurbaşkanları doğrudan halk tarafından değil Meclis tarafından seçilmişti. Taslak açıklandıktan sonra bazı muhalefet liderlerinin açıklamaları, yönetim anlayışında başka çatlakların olduğunu da gösterdi. Bu anayasa taslağı dışında altılı masa tarafından geçiş süreci başta olmak üzere çeşitli ortak çalışmalar yapıldığı ve bunların da kamuoyuna açıklanacağı duyuruldu.
Sonuç olarak görülüyor ki, seçimlerin temel gündem olacağı ve milletvekillerinin ağırlıklı olarak sahada olacağı 2023’te 2022’den gelen anayasa ve yasama konuları tartışılmaya devam edecek, seçimlere kadar anayasa değişiklik teklifleri, yasal düzenlemeler ve yargı paketleri gibi konular Meclisin gündemine gelecektir.
