Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve çok uluslu gücün Irak’ı işgal ettiği 2003’ten bu yana ülkenin siyasi iç dinamiklerinin önemli ölçüde değiştiğini söylemek mümkündür. Çünkü ABD sonrası, Irak’ta ortaya çıkan etnik ve mezhepsel siyasi rekabet ile güç mücadelesinin her geçen gün daha da büyüdüğü gözlemlenmektedir. Bilhassa Ortadoğu bölgesinde meydana gelen hadiselerin, krizlerin ve bölgesel-küresel güç rekabetinin, Irak’ı, iç denkleminde yeni bir dönemece sevk ettiği söylenebilir.
2005’ten bu yana, sözde demokrasi çerçevesinde ülkede yapılan genel seçimlerin, sonucu ne olursa olsun, ABD’nin Irak’ta oluşturduğu politik sistemden dolayı, herhangi bir değişime yol açmadığı gerçeğini de gözler önüne sermektedir. Çünkü genel seçimlerdeki sonuçların siyasi denklemi değiştirmediği şu şekilde izah edilebilir; Cumhurbaşkanı Kürt, Başbakan Şii Arap ve Meclis Başkanı Sünni Araplardan olmaktadır. ABD’nin kurguladığı bu siyasi sistem modelinin anayasal bir bağlayıcısı yoktur, tamamen siyasi konsensüse dayanmaktadır. Bu bağlamda değerlendirildiğinde; Irak’ta yapılan seçimlerde, asıl değişimin yalnızca mahalli seçimlerde mümkün olduğu realitesi ortaya çıkmaktadır. Başka bir ifadeyle Bağdat merkezi hükümetine ilişkin siyasi sistemde kurulan modeli, seçimlerin de değiştirmediğini vurgulamak gerekmektedir. Ancak mahalli seçimler, yerel yönetimlerde değişimi beraberinde getirebilmektedir. Bu nedenle mahalli seçimlerin Irak’ın siyasi arenasında daha mühim olduğunu vurgulamak mümkündür.
Aslında Irak’ın siyasi yapısındaki genel tabloya bakıldığında, Irak’ın 2005’te referanduma sunulan kalıcı Anayasası’nda federalizmin kabul edilmesi ve yerel yönetimlerin yetki alanlarının geniş tutulması, mahalli seçimlerin genel seçimlere nazaran önemini bir hayli artırmıştır. Bu nedenle 18 Aralık 2023 tarihinde, 10 yıl sonra yapılan mahalli seçimlerin oldukça kritik geçtiği ifade edilebilir. Söz konusu seçimlerin en önemli bölgesinin ise 2005’ten bu yana Türkmenler, Kürtler ve Araplar arasında kentteki statü konusunda yaşanan anlaşmazlıklardan dolayı, mahalli seçimler yapılamayan Kerkük olduğunu vurgulamak gerekir.
Mahalli Seçimlerdeki Siyasi Dinamikler
Yukarıda belirtilen gelişmeler ışığında, 18 Aralık mahalli seçimleri, Kürt yönetimine bağlı Kuzey Irak vilayetleri (Erbil, Süleymaniye ve Duhok) dışında bulunan 15 vilayette gerçekleşti. Irak Yüksek Bağımsız Seçim Kurulu’nun verilerine göre, bahse konu seçimlerdeki seçmen sayısı 16 milyondu. Ancak seçimlere katılım 6 milyon 599 bin 668 olarak açıklandı. Bu sayı, seçime katılan seçmen oranının yüzde 41’e tekabül ettiğini gösteriyor. Bu seçimde 15 vilayette 275 sandalye için 5 bin 904 aday yarıştı.
Şu hususa dikkat çekmekte yarar vardır; 275 sandalyenin 70’i kadın kotasına ayrılmıştı. Irak Yüksek Seçim Kurulu’nun resmi olmayan sonuçlarına göre mahalli seçimlerde, üç ana liste oyların çoğunu almıştır. Bedir Tugayı lideri Hadi el Amiri’nin başkanlığındaki Nebni İttifakı ülke genelinde 638 bin 327 oy alarak birinci olurken, eski Başbakan Nuri el Maliki liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu 530 bin 734 oyla ikinci oldu. Üçüncü olan eski Meclis Başkanı Sünni Arap Muhammed el Halbusi'nin Takaddüm Partisi 483 bin 411 oy elde etti. Dahası Sünni Arap lider Hamis Hançer de el Siyade listesi adı altında girdiği seçimlerde 301 bin 91 oyla dördüncü sırada yer aldı. Irak’taki mahalli seçimlere katılım oranının yüzde 41’de kalmasının en önemli nedeninin, Sadr Hareketi lideri Şii din adamı Mukteda Sadr’ın seçimleri boykot etmesi olduğu söylenebilir. Sadr’ın seçimlere katılmamasının, Maliki’nin ve el Amiri’nin oyların çoğunluğunu kazanmasına yol açtığı görülüyor. Başka bir ifadeyle Sadr’ın seçim boykotu, güneydeki Şii bölgelerindeki katılım oranını da düşürmüştür.
Seçimlerin Odak Noktası: Kerkük
Bu seçimde aslında dikkat edilmesi gereken vilayet ise tam 18 yıl sonra mahalli seçimlerin yapıldığı Kerkük’tür. Çünkü 2005’ten beri Irak Anayasası kapsamındaki 140. Maddeye göre Kerkük tartışmalı bir bölge olarak nitelendirilmektedir. Bu bağlamda, söz konusu seçimlerin bir diğer ehemmiyeti de Kerkük’ün statüsünü belirlemesidir. Dahası 2005’ten bu yana statüsü tartışma konusu olan ve Kürtler tarafından siyasi müzakerelerde sürekli bir baskı kartı olarak Bağdat Merkezi hükümetine karşı kullanılan Kerkük’ün statü sorunu, son seçimle birlikte ortadan kalkmıştır. Irak’ta yapılan mahalli seçimlerle birlikte Kerkük’ün statüsü artık Bağdat’a bağlıdır. 2005’ten beri etnik sorunlardan dolayı mahalli seçim yapılamayan Kerkük’te, on iki ayrı ittifak yarışmıştır.
Kerkük’teki seçimi, Irak’ın diğer vilayetlerine göre siyasi ve demografik olarak iki temel faktör üzerinden değerlendirmek mümkündür. Fakat kentin 1958’den bu yana sürekli demografik olarak Araplaştırma ve Kürtleştirme politikalarına maruz kalmasından dolayı Kerkük’teki seçimlerin başarılı veya başarısızlık değerlendirmesini siyasi anlamda ele almak daha sağlıklı bir analiz olacaktır. Çünkü kentteki Arapların ve Kürtlerin birden fazla listeyle girmesi, kendi aralarındaki yarışı siyasi başarı olarak gördüklerini anlatmaktadır. Şu noktaya değinmek gerekir ki; ABD işgali sonrasında Kürtleştirme politikalarının yanı sıra, kentte 2017’den beri Araplaştırma politikaları da devam etmektedir. Bu nedenle halen Kerkük’ün demografik yapısındaki değişim süreci, Türkmenlerin aleyhine sürmektedir. Dolayısıyla Kerkük’teki seçimlere siyasi olarak başarılı-başarısız doğrultusunda bakmak daha doğru olacaktır. Şu açıdan bakmakta fayda vardır; Kerkük’te Türkmenlerin Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi olarak tek listeyle katılması, elbette büyük önemi haizdir. Ancak Türkmenlerin listesinde 30 adayın gösterilmesinin ciddi stratejik hata olduğunun altı çizilmelidir. Çünkü il meclisindeki toplam 15 sandalye için 30 aday gösterilmemelidir.
Bütün gelişmeler dikkate alındığında Kerkük'te Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) 139 bin 373 oyla (5 sandalye) birinci sırada yer almıştır. Kerkük Valisi Rakan Cuburi'nin başını çektiği Arap İttifakı ise 98 bin 174 oy ile (3 sandalye) ikinci ve Türkmen partilerin yer aldığı Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi listesi 72 bin 281 oyla (2 sandalye) üçüncü olmuştur. Ayrıca Kerkük'te Barzani’nin lideri olduğu Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ise 46 bin 749 oyla (2 sandalye) dördüncü sıraya yerleşmiştir.
Kerkük seçimleri genel olarak değerlendirildiğinde, herhangi bir yüksek potansiyelli çatışmanın çıkmaması oldukça önemlidir. Özellikle 2005’ten beri yerel, bölgesel ve uluslararası toplumun endişesi olan Türkmen-Kürt veya Arap-Kürt çatışması, her zaman ihtimal dahilinde görünüyordu. Ancak seçimlerin sorunsuz gerçekleşmesi ve bitmesi önemlidir. Mahalli seçimlere yüzde 65 oranında katılım gösteren Kerkük’teki seçmenin, kentteki barışın ve istikrarın tesisini oluşturduklarını unutmamak gerekir. Seçim sistemindeki dengesizlikten dolayı listelerdeki aday fazlalığı, sonuç tablosunu olumsuz etkilemiştir. Bunu KDP ve Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi listelerindeki büyük oy farkına rağmen aynı sandalye sayısını kazanmalarında görmekteyiz.
Kerkük’teki seçimlere Türkmenler perspektifinden bakıldığında, Türkmenlerin siyasi mekanizmasında bulunan Irak Türkmen Cephesi (ITC) Başkanı ve yürütme kurulu üyelerinin, kendi adaylarını Türkmen kamuoyuna yeterince tanıtamadıkları görülüyor. Seçim propagandası sırasında ITC yürütme kurulu üyelerinin kendi adaylarıyla birlikte kamuoyunun karşısına çıkmaları beklenirken, adaylar tüm süreci kendi başlarına yürütmüşlerdir. Bunun yanında Türkmen siyasi partiler, yerel seçimlerde Türkmen adaylarına yeterince destek olmamış ve hiçbir siyasi parti lideri, herhangi bir Türkmen adayı ile seçim öncesi faaliyette bulunmamıştır. Bundan dolayı Kerkük’te Türkmenler tek listede toplanmış olsa da merkez yönetim ile Türkmen adayları arasındaki iletişimsizlik, çekişme ve güç mücadelesi çok açık görülmüştür. Ayrıca Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi listesinin gösterdiği adayların seçim faaliyetlerini sürdürürken diğer listelerle seçim rekabeti içerisinden olmasından öteye kendi listesiyle rekabet ettiği görüntüsü verilmiştir. Başka bir ifadeyle yerel seçimlerde aynı ittifakta ve aynı siyasi partinin adayı olan Türkmen adayların birbirleriyle yarışmaktan başka bir seçim faaliyeti olmadığı söylenebilir.
Genel Değerlendirme
Irak mahalli seçimleri, parlamento seçimleri kadar önem arz etmesinden dolayı ülkedeki iç dengelerin önümüzdeki süreçte değişebileceği sinyallerini vermektedir. Sözü edilen seçimlerde Sünniler, farklı listelerde seçime katılmalarına rağmen daha başarılı bir tablo çizmiştir. 2013 tarihindeki mahalli seçimlerde birinci sırada olan Maliki’nin Kanun Devleti listesi bu seçimde ikinci sıraya gerilemiştir. Kürtlerde ise geçmiş seçimlere göre, tablo oldukça karışık ve bölünmüş görünmektedir.
Kerkük’te Türkmen-Arap ittifakı sinyalleri de mevcuttur. Türkmenlerin temel pazarlığı ise meclis başkanlığı ve 2003’ten bu yana kilit konumundaki idari görevler düzeyindedir. Özetlemek gerekirse Kerkük’te hem Türkmenler hem de Arapların, KYB-KDP’nin kentteki güç mücadelesinden fırsatlar elde etmesi ciddi anlamda önem taşımaktadır.
