Suudi Arabistan Krallığı, son yıllarda yeni bir kimlik inşası süreci başlattı. Merkezinde Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın olduğu bu dönüşüm, sadece toplumsal boyutla sınırlı değil; aynı zamanda iç/dış politika ve ekonomi ile de doğrudan alakalı. Bu anlamda çok boyutlu biçimde ilerleyen bu yeni kimlik arayışı süreci ve yaşanan değişimler, ülkede politik, ekonomik ve toplumsal alanlarda reformların gerçekleştirilmesini içermekte olup, Suudi toplumunu daha açık, dinamik ve çağdaş bir yöne taşımayı hedeflemektedir. Bu kimlik inşası sürecinin temelinde, Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın 2016’da duyurduğu “2030 Vizyonu” yer alıyor. Bu vizyon, zenginliğini ve gelirlerini petrol gibi doğal kaynaklardan elde eden rantiyer bir devlet olan Suudi Arabistan’ın geleneksel profilini modern bir hale dönüştürmeye odaklanmıştır. Bu anlamda krallığın petrole olan bağımlılığının azaltılması, ekonomik girdilerin petrol dışı kaynaklarla çeşitlendirilmesi, yeni şehirler inşa edilip turizmin teşvik edilmesi ve sosyal hayatın krallıktaki hâkim dini ve kültürel kodlara aykırı biçimde modernleştirilmesi amaçlanmaktadır.
Ekonomik Boyut
Suudi Arabistan’ın ekonomik alanda önemli dönüşümler geçirdiği ve bu dönüşümlerin yenilikçi adımlarla ilerlediği, ülkenin kimliğini yeniden şekillendirme çabalarıyla doğrudan ilişkili olduğu görülmektedir. Bu çabalar, “2030 Vizyonu” adı verilen kapsamlı bir reform programı çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. Söz konusu vizyon, Suudi Arabistan’ın ekonomisini çeşitlendirme, özel sektörü güçlendirme, sürdürülebilirliğin sağlanması ve toplumsal değişimin/dönüşümün hayata geçirilmesi gibi hedeflere odaklanan geniş kapsamlı bir amacı içermektedir.
Ekonomik dönüşüm bağlamında atılan adımlar arasında en dikkat çekici olanlardan biri, krallığın petrole olan bağımlılığını azaltma ve ekonomiyi çeşitlendirme çabalarıdır. Bu noktada Suudi Arabistan, enerji sektörü dışında da güçlü ve sürdürülebilir bir ekonomi oluşturmayı hedeflemektedir. Bu hedefin başarıyla hayata geçirilmesi adına yenilenebilir enerji projelerine yatırım yapma ve özel sektörü teşvik etme gibi adımlarla, ülkenin ekonomik temelleri güçlendirilmeye çalışılmaktadır. Örneğin krallığın güneş, rüzgar enerjisi başta olmak üzere yeşil enerji projelerine yatırımları artmıştır. Benzer şekilde petrol üretimini azaltma kararı alan Suudi Arabistan, doğal gaza yatırımı büyütmüştür. El-Hasbe, el-Arabiyye ve Karan dahil olmak üzere birçok doğal gaz sahası geliştirilmiş, el-Fadıli ve Ebu Hadriye gibi yeni gaz üretim tesisleri kurulmuştur.
Suudi Arabistan’ın yeni kimlik arayışında ekonomik bağlamda attığı bir diğer adım, krallık açısından geleneksel olmayan modern alanlara yönelik yatırımlardır. 600 milyar dolar sermayeye sahip olan Kamu Yatırım Fonu üzerinden spor takımlarına, elektrikli arabalara, turizme, film ve dizi sektörüne yatırım yapan Suudi Arabistan, böylelikle sadece petrolden gelir elde etmeye dayalı ekonomik sistemi dönüştürmeye çalışmaktadır. Ayrıca yabancı yatırımın artırılması, Asya ve Afrika pazarına yönelimin güçlendirilmesi ve Suudi vatandaşların harcamalarını krallık içerisinde yapmalarına yönelik de girişimlerde bulunulmaktadır. Örneğin NEOM, the Line gibi yeni, modern şehirler inşa ederek Suudi turistlerin Suudi Arabistan’da harcama yapmaları ve yabancı turist açısından krallığın cazip hale getirilmesi hedeflenmiştir. Benzer şekilde dünyaca ünlü uluslararası spor etkinliklerine ev sahipliği yaparak, meşhur futbolcuları Suudi takımlarına transfer edip eğlence sektörüne yatırımı çoğaltarak, harcamaların krallık içerisinde kalması amaçlanmıştır. Dolayısıyla Suudi Arabistan’ın ekonomide attığı yeni adımlar, krallığın yeni kimlik arayışı ile doğrudan ilintili olup, 2030 Vizyonu çerçevesinde gerçekleştirilen kapsamlı değişimlerle belirginleşmektedir. Bu dönüşümler, ülkenin ekonomiyi çeşitlendirme, toplumsal değişim ve uluslararası alanda daha etkin bir aktör olma hedefleri doğrultusunda gerçekleştirilirken, Suudi Arabistan’ın gelecekteki rolünü önemli ölçüde etkilemektedir.
Toplumsal Boyut
Suudi Arabistan’ın yeni kimlik arayışı/inşası, aynı zamanda toplumsal alanlarda da etkisini göstermektedir. Bu anlamda dini otoritenin ve ulemanın toplumsal hayatta etkisi sınırlandırılmıştır. Örneğin Suudi Arabistan’da toplumsal hayatın İslam’a göre şekillenmesi noktasında görevlendirilen ahlak polislerinin yetkileri 2016’dan itibaren daraltılmıştır. Dolayısıyla dini alanda da bazı reform adımları atılmıştır. Veliaht Prens bin Selman’ın inşa ettiği 4. Modern Suudi Arabistan’ın yeni kimliğinde, dini rol oldukça sınırlıdır. Bu anlamda yıllar boyu Vehhabilik ve Selefilik ile özdeşleştirilen Suudi Arabistan yerine daha modern, Batı ile entegre ve hoşgörünün öne çıkarıldığı bir dini anlayış, yönetim tarafından öne sürülmektedir. Buna göre İslam’ın daha hoşgörülü bir yorumu teşvik edilirken, ülkede din özgürlüğünün artırılması hedeflenmiştir. Ülkedeki genç nüfus arasında daha açık fikirli bir dini anlayışın benimsenmesine yönelik çabalar bulunmaktadır. Söz konusu toplumsal dönüşüm, kadın haklarına yönelik atılan adımlarda net şekilde görülmektedir. Örneğin kadınların araba kullanmasını engelleyen yazılı olmayan teamül ortadan kaldırılmıştır. Kriket başta olmak üzere birçok spor dalında kadınların etkinliği fazlalaştırılmıştır. Futbol müsabakaları, sinema-tiyatro gibi modern hayatın birer ürünü olan aktivitelere kadınların katılmasına olanak sağlanmış; dahası kadınların bu tarz faaliyetlerde öne çıkmaları teşvik edilmiştir.
Kadınlara araç kullanma hakkı tanınması, spor etkinliklerine katılım ve iş hayatında daha fazla fırsat verilmesi gibi reformlar, Suudi toplumunda ve Suudi Arabistan’ın kimliğinde önemli değişimlere neden olmuştur. Bu anlamda krallık, kadın haklarına yönelik attığı bu adımlarla, kadınların toplumsal ve ekonomik hayata daha fazla katılımını sağlamayı amaçlamıştır. Suudi Arabistan’daki yeni kimlik arayışı süreci, toplumsal cinsiyet eşitliği ve genç nüfusun iş gücüne katılımını teşvik etme yönünde de kendini göstermektedir. Kadınların iş gücüne katılımını büyütmek ve toplumsal normlarda değişiklik oluşturmak amacıyla getirilen reformlar, ülkede toplumsal dönüşüme önemli bir katkıda bulunmaktadır. Genç nüfusun potansiyelini en üst düzeye çıkarma amacıyla eğitim alanında yapılan reformlar da Suudi Arabistan’ın yeni kimlik inşasında önemli bir rol oynamaktadır.
Siyasal Boyut
Politik alanda da Suudi Arabistan, bölgesel ve uluslararası ilişkilerinde yeni bir kimlik inşası sürecine girmiştir. Bu anlamda en fazla öne çıkan madde, dış politikadaki otonomi arayışı ve geleneksel ittifak yapılanmaları dışındaki aktörlerle yakınlaşma süreçleridir. Amerika Birleşik Devletleri (ABD), İngiltere ve Fransa gibi Batılı aktörlerle ilişkilerdeki pürüzler, Suudi Arabistan’ın dış politik kimliğini yeniden şekillendirmesine neden olmuştur. Riyad yönetimi mezkûr aktörlerle ilişkileri koparmadan Batı dışı ittifak yapılanmalarıyla iş birliklerini derinleştirmiştir. Örneğin Suudi Arabistan Çin, Rusya gibi Batı hegemonyasına meydan okuyan aktörlerin dahil olduğu BRICS örgütüne 2024’te resmen üye olmuştur.
İkinci olarak Arap devrimleri sürecinden itibaren agresif bir dış politika takip eden Suudi Arabistan, 2020’yle birlikte dış politika hamlelerini daha çok diyalog ve iş birliğine odaklamıştır. Körfez krizi olarak bilinen Katar’a yönelik ambargo 2021’de kaldırılmış, Türkiye, İran, Suriye ile ilişkiler normalleştirilmiştir. Krallığın 2015’ten beri devam eden savaşta Yemen’e yönelik politikası da radikal biçimde değişmiştir. Husilerle müzakere süreci başlatan Suudi Arabistan, 2022’de inşa ettiği Başkanlık Konseyi ile çatışmaların azalıp bölgesel istikrarın sağlanmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Dolayısıyla Suudi Arabistan’ın yeni kimlik inşasında, siyasal bağlamda dış politika önemli bir yer tutmaktadır. Bu anlamda daha yapıcı ve uzlaşmacı bir dış politika benimsemeye çalışan Suudi Arabistan böylelikle Batılı aktörler tarafından maruz kaldığı eleştirileri bertaraf etmek istemektedir. Fakat, Suudi Arabistan’ın bu kimlik inşası süreci, bazı eleştirilere de maruz kalmıştır. Yemen’de 2015-2022 arası işlendiği iddia edilen insan hakları ihlalleri, Ritz Carlton oteli ve Kaşıkçı örneği gibi özgürlük kısıtlamaları ve krallığı eleştiren muhaliflere karşı sert tepkiler, Suudi Arabistan’ın yeni kimlik arayışı sürecinde eleştirilere uğramasına neden olmaktadır.
Krallığın bu baskıcı modernizasyon süreci ve yeni kimlik arayışı, Suudi Arabistan milliyetçiliğinin inşası şeklinde yorumlanmıştır. Bu noktada, Suudi Arabistan’ın yeni kimlik arayışı, al-Suud ailesinin hatta veliaht prens bin Selman’ın iktidarının güçlendirildiği yeni bir Suud milliyetçiliği tipolojisi üretmiştir. Sonuç olarak, Suudi Arabistan’ın yeni kimlik inşası süreci, ülkede ekonomik, toplumsal ve siyasal önemli değişimleri beraberinde getirmekte ve ulusal ve uluslararası düzeyde dikkat çekmektedir. Bu süreç, ülkenin gelecekteki rolünü ve yönetim anlayışını belirleyecek önemli bir evre olarak görülmektedir.
