Wagner olarak bilinen özel askeri şirket, Türk kamuoyuna hele TSK’ya yabancı bir yapı değil. Paralı savaşçı olarak bilinen, ancak savaşçı kelimesinin olumlu anlamıyla pek ilgisi olmayan Wagner unsurları, Suriye ve Libya’da Rus ordusu saflarında Türk askerine karşı bir hasım olarak mücadele etti. Rusya ile siyasi düzeyde yönetilebilen ilişkiler, sahada taktik rekabet üzerine inşa edilirken, Wagner Türk askerinin muhatap olduğu Rus askeri yapısının muharip unsuruydu.
Rusya’nın “özel harekat” adı altında Ukrayna’ya karşı başlattığı saldırı savaşında da Wagner, Rus ordusunu tamamlayan bir yapı oldu. Rus ordusunun, yılların ihmali nedeniyle yetersiz kalan insan kaynağı, lojistik, istihbarat, operasyon kapasitesi Çeçenler ve Wagner ile yamanmaya çalışıldı. Ancak muharebe destek (ateş gücü, istihkâm, muhabere vb.) ve muharebe hizmet destek (ikmal, bütünleme vb.) ana fonksiyon alanlarındaki eksiklikler ne Rus ordusuna ne de Çeçen savaşçılara veya Wagner’e bir zafer getirmedi. Nitekim Rus ordusu Ukrayna’da dar bir alanda tıkandı. Wagner ise bir başarı hikayesi oluşturmak ve rüştünü ispat etmek için kendisine tahsis edilen sorumluluk bölgesinde hırçınlaştı, şehirleri yerle yeksan etti.
Wagner’in sahibi Prigojin’in geçtiğimiz altı ay boyunca stratejik açıdan önemi az olan Bakhmut’u ele geçirme ve Wagner’i “kahramanlaştırma” hırsı, eski askerler ve mahkumlardan oluşan (özel askeri) şirkete pahalıya mal oldu. Binlerce kayıp veren şirket, Rus Savunma Bakanlığı’nı yeterli destek vermemekle suçladı. Rus sosyal medya kanalı Telegram üzerinden yayımladığı duygu yüklü videolarla şirketinin kayıplarını gösterdi, Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov’a tehditler savurdu. Rus ordusu mensubu bir yarbayın sorgu ve itirafını yayımlayarak, Rus askerinin Wagner’i hedef aldığını iddia etti. Nihayet Prigojin, 24 Haziran’da Wagner’i bir isyana sürükledi ve cepheyi bırakarak Moskova istikametinde hareketlendirdi. Putin’in 25 Haziran’daki sert açıklaması sonrası devreye giren Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko’nun arabuluculuğuyla sorun “donduruldu”.
Belirtilen gelişmelerin anlamı büyük. Öncelikle savaş esnasında böyle bir isyanın tek sonucunun divanıharp ve kurşuna dizilme olduğunu her asker bilir. Ayrıca geriye kaçan veya isyana yeltenen her askerin kaderinin anlık bir infaz kararına bağlı olduğu ve asla müsamaha görmeyeceği, askeri doktrinde açıkça yazılır. Wagner ve Prigojin aleyhine Rusya Federasyonu Başsavcısının soruşturma başlatmasına rağmen, bu doktrinel gereklilik muhtemelen bir süre tehir edildi. Bu kapsamda Prigojin’in Belarus’ta “yaşamasına” izin verildi ve isyana katılmayan askerlerin Rus ordusuna kaydı yapılırken, isyana katılanlar “ceza almadan” sistem dışına itildi. Bu tercih kimilerine göre Rus geri bölge emniyetindeki zafiyete ancak gerçekte Putin’in “ehemi mühime tercih etme” kaygısına dayandırılabilir. Diğer bir ifadeyle Rus liderliği için Ukrayna cephesi öncelenerek, bir isyanı süratle bastırıp baskın tarzında sürprizleri önlemek “ağır bastı” denilebilir.
Durum tespiti yapmak gerekirse, Wagner; isyan etti, komuta zincirini ve birliğini yok etti, askeri ifadeyle savaş cephesindeki insicamı bozdu, kendi ordusuna silah sıktı ve başkentini tehdit etti. Harp meydanında kesinlikle affedilemeyecek bu eylemler zinciri, Rusların vahim durumunu net bir şekilde ortaya koydu. Yani Ukrayna Savaşı’ndaki durumu nedeniyle sorgulanan Rus askeri prestijinin hükmü verildi. Putin’in ve Rus güvenlik aklının Wagner ve Prigojin’e vereceği cezayı aslında tahmin etmek zor değil. Ancak bu olaydan alınması gereken dersleri tarihe not düşmek ve şimdiden gerekli tedbirleri tartışmak gerek.
Esas Konu Başlığı Es Geçilmemeli
İncelenmesi zaruri olan asli husus özel askeri şirketler ile ilgili. ABD’nin 2003 Irak müdahalesi ile yaygınlaşmaya başlayan özel askeri şirketler, emekli olmuş veya ordudan bir şekilde ayrılmış askerler açısından istihdam alanı oldu. Tecrübenin muhafaza edilmesi bağlamında faydalı olan bu şirketler, askeri hizmet sektörünün canlı kalmasını sağladı. Fiziki güvenlik tedbirlerinin alınması, diğer bir deyişle muharip görevi olan askeri birliklerin nöbet tutmak gibi yorucu güvenlik görevlerinden ziyade muharip vazifelerine yoğunlaşması amaçlandı. Ayrıca lojistik şirketlerinin günlük ikmal ve bakım faaliyetlerinde devreye alınmasıyla, devletler, tasarruf ederek zahmetli faaliyetlerden kurtuldu. Örneğin Afganistan’da Almanlar zırhlı araçların üreticilerine üslerinde yer vererek hem AR-GE faaliyetlerine imkan tanıdı hem de pahalı bakım ve bütünleme faaliyetlerini maliyet-etkin bir çizgiye çekti. Finlandiya ordusu ise az sayıdaki askerinin tüm lojistik ihtiyacını özel askeri şirketlere ihale etti. Amerikalılar bir adım ileri giderek istihbarat gibi hayati muharebe fonksiyonlarında özel askeri şirketleri kullandı. Afganistan ve Irak’ta insan istihbaratı, insansız hava araçları, keşif uçakları veya gözetleme balonları sivil firmalar faaliyeti ile tedarik edildi ve işletildi.
Wagner vakası, sayılan örneklerden farklı. Wagner, muharip bir “özel askeri şirket”. Devletin askeri aygıtına tevdi edilecek askeri vazifeler hem operasyonel hem de taktik seviyede Wagner’e yönlendirildi. Rusların seçkin Spetnaz (özel kuvvetler) unsurlarından ayrılmış eski veya emekli askerlerin tecrübesi, Rusya dışındaki kriz bölgelerine ücreti mukabil aktarıldı. Her uzmanın ifade ettiği üzere, Rus liderliği de “inkar edilebilirlik” prensibi çerçevesinde sahada meydana gelen ihlalleri ve insani dramları sanki Rusya ile ilgisi olmayan bir şirket yapıyormuş gibi davrandı. Wagner’in Suriye, Libya ve bazı Afrika ülkelerindeki faaliyetlerini özel bir iş akdi olarak sundu. Böylece diğer devletlerle mevcut olan politik ve askeri rekabette “meşru” bir kılıf meydana getirdi. Ancak Ukrayna’da Rusya’nın “özel harekat” adı altında savaşa girişmesi işleri değiştirdi. Daha önce Rus Savunma Bakanlığı’ndan aldığı hava kuvvetleri ve ateş vasıtaları gibi destek, Arap ülkelerinden aldığı fonlarla düşük yoğunluklu çatışmalarda misyonunu bir şekilde yerine getiren Wagner, konvansiyonel bir harpte kullanılan ama kendi devletiyle sorun yaşayan bir şirket oldu.
Duygusal Wagner’in Yarışı
Ukrayna’da kendi ülkesinin ordusuyla “yarışmaya” kalkan Wagner’in paralel bir “ordu” olma iddiası, bir disiplin sorunu olarak ortaya çıktı. Suriye ve Libya’daki Rus varlığında oynadığı rolden ilham alsa gerek, Ukrayna askeri karşısında kendi ordusunu hakir gören bir psikolojiyi yaşamaya başladı. Ancak karşıt unsur Batıdan destek alan, donanımlı ve kendini savunma adına bilenmiş bir hasım olunca Rus Savunma Bakanlığı ile kapışma görünür oldu. Diğer bir ifadeyle, meşhur Rus milliyetçiliğini kendi uhdesinde gören “Wagner zihniyeti”, vatanseverlik ile devlet arasında sıkışırken, kendi devletinin Silahlı Kuvvetlerine rakip oldu. Verdiği kayıplar üzerine duygu ve mantık çelişkileri yaşayan ve duyguyu tercih eden Prigojin de şirketin ulusal ve uluslararası prestijini korumak için bu duyguları video kayıtlarına ve Telegram’a yansıttı. Yani Rus kamuoyunu “bilgilendirdi”.
Daha önce Ukraynalılarla Bakhmut’tan çekilme pazarlığı yaptığı ortaya çıkan Prigojin’in, Batılı ülkelerle yaptığı pazarlık sonrası böyle bir eyleme giriştiği iddia ediliyor olsa da gerçekçi olan senaryo, Prigojin’in duygularını kontrol edememesi. Üç adım ileriyi düşünmeden, ilk adımı atmış olması. O halde Wagner’in sahibi Prigojin, duygunun mantığı geri plana itmesiyle kendini “serbest” bıraktı. “Adalet Yürüyüşü” adı altında Moskova’ya ilerlerken, Putin’in, restoranındaki lezzetlere verdiği keyif tepkisini sert yüzüyle karıştırdı, belki Şoygun’a karşı tepki bekledi. Ancak Prigojin’in beklentisi karşılık bulmadı. Bir şirket sahibinin, devlet bürokrasisine kendini dikte etmesi pek mümkün değil. Özellikle de Rusya’da!
Tabii, 24 Haziran Wagner İsyanı, Rusya bağlamında acı ve geri dönülemez anlamlar yüklü. Rusya’nın artık muktedir bir devlet olmadığı ortaya çıktı. Ukrayna karşısında istediği tempoyu bir türlü yakalayamayan ve askeri kapasite bağlamında büyük sorun yaşayan Rusya, kendi parasını verdiği bir askeri şirketten duyduğu kaygıyla karayollarında hendekler kazdı. İşin ilginç yanı bu şirket kendi imkanlarıyla Moskova’ya bir günde 400 kilometre ilerledi ve 200 kilometre mesafede Lukaşenko’nun arabuluculuğuna “Rus kanı dökmemek” adına bir şekilde “evet” dedi. Tabii arka planda hangi tehditler ve pazarlıklar vardı, bilinmiyor. Çözümü Çeçenlerin bölgeye intikal ettirilmesinde arayan Putin ise büyük ihtimalle çaresizlik sancısını hissetti. Böyle bir algının mutlaka eski Sovyet nüfuz bölgesinde –ki bu bölge Ukrayna Savaşı öncesinde Putin ve Lavrov tarafından vurgulanmıştı, yansımaları olacak. Yani Rusların, bölge meselelerinde “dayatmacı ve zorunlu” arabuluculuğu büyük bir ihtimalle hatıralarda kalacak.
Wagner’den alınan dersleri sıralamak gerekirse;
- Özel askeri şirketlerden hizmet satın almak genel ve kabul edilebilir bir pratik olsa da uzmanlık gerektiren lojistik alanları dışında muharip bir vazife vermekten kaçınılmalı.
- Özel askeri şirketleri lisanslayan veya hizmet satın alan ülkeler, bu aracın kendilerine tehdit teşkil edebileceğini dikkate almalı.
- İnsan hakları ihlalleri ve savaş suçları dikkate alındığında mahkumların af vaadiyle özel askeri şirketlerde istihdam edilmesinden kaçınılmalı.
- Askeri kapasitesinde sorunları olan ülkelerin, özel askeri şirketlerle çalışması bu şirketlere tabi olması anlamına gelebilir, kaçınılmalı.
- İdeolojinin para ile yer değiştirdiği “özel askeri şirket” mantığının vatanseverliği istismar ettiği düşünülürse, kesintisiz para akışının olmadığı veya iş devamlılığının sağlanmadığı durumlarda bu şirketler ters tepebilir, dikkatli olunmalı.
- Özel askeri şirketlerin faaliyet alanlarına ve kısıtlanmasına yönelik tabi olacakları milli ve uluslararası düzenlemeler yapılmalı.
- Son olarak, Wagner meselesinin bittiğini de düşünmemek gerek. Wagner tasfiyesiyle “işsiz” kalacak paralı “savaşçıların” yalnız kurt veya bir örgüt çatısı altında daha büyük bir tehdit olabileceği ve “teröristleşebileceği” düşünülmeli.
