Kriter > Dosya > Dosya / Türk Dünyası |

Yeni Özbekistan ve Türk Dünyası


Türk Konseyi bünyesinde Orta Asya-Hazar Denizi-Güney Kafkasya-Türkiye istikametinde sağlam bir “Turan Koridoru” inşa edildi. Karayolu, demiryolu, boru hatları, enerji nakil santralleri, lojistik terminaller ile donanmış bu güzergah, Özbekistan’ın inşa ettiği yeni bir hatla daha da güçleniyor. Özbekistan’ın Türk Konseyi’ne üyeliği ve entegrasyonunun ardından, Güney Kafkasya’da sağlanacak istikrarlı bir yapı, “Turan Koridoru”nun rekabet gücünü ve etkinliğini artıracak önemli gelişmeler olarak öne çıkıyor.

Yeni Özbekistan ve Türk Dünyası
Özbekistan'daki cumhurbaşkanlığı seçimini yüzde 80,1 oy oranıyla kazanan Şevket Mirziyoyev, aday gösterildiği Liberal Demokrat Parti'nin Seçim Merkezi'nde parti üyeleriyle bir araya geldi. (Vladimir Smirnov-TASS/Getty Images, 25 Ekim 2021)

Özbekistan, 34 milyonluk nüfusu, komşu ülkelerdeki diasporası, kültürel ve tarihi zenginliği yanında sahip olduğu ekonomik potansiyeli ile Türk cumhuriyetleri arasında özel bir yere sahip. Özbekistan’ın 15 Ekim 2019’da Türk Konseyi’ne tam üye olarak katılması Türk dünyasının bütünleşmesi sürecinde önemli bir dönüm noktasıdır. Rusya öncülüğünde kurulan Avrasya Ekonomik Birliği’ne gözlemci statüsünde katılan Özbekistan’ın, Türk Konseyi’ne tam üye olarak katılmayı tercih etmesi sıradan bir karar değil. Seçimini Türk dünyası ile bütünleşme doğrultusunda yapması, Özbekistan’ın genel dış politikası ile de uyumlu.

Özbekistan, 2016 sonunda Şevket Mirziyoyev’in iktidara gelmesi ile çok yönlü ve kapsamlı bir reform sürecine girdi. Mirziyoyev, insan odaklı, hak ve hürriyetleri genişletmeye yönelik, sürdürülebilir toplumsal kalkınma ve refahı hedefleyen bir anlayışla, dış politikada Orta Asya merkezli dışa dönük ve dünya ile uyumlu bir çizgi benimsedi. Bu doğrultuda Orta Asya Ülkeleri Devlet Başkanları Zirvesi, Orta Asya ve Güney Asya: Bölgesel Bağlantısallık Konferansı gibi bölgesel iş birliği girişimlerine öncülük eden Özbekistan; ABD, Rusya ve Çin gibi güçlerle de yapıcı ilişkiler yürütüyor. Komşularıyla tüm sınır sorunlarını çözen ve sınır ticareti üzerinden ekonomik bağlarını güçlendiren Özbekistan, Afganistan’ın yeniden yapılanması çabalarına da aktif destek sağlayan ülkelerden biri. Ekim 2019’da Türk Dünyası İş Forumu’na ev sahipliği yaparak Türk Konseyi Ortak Türk Ticaret ve Sanayi Odası’nın kuruluşuna öncülük etmesi, Özbekistan’ın ekonomi odaklı dış politikasında Türk dünyasına verdiği önemi yansıtıyor.

Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı
Yapımı devam eden Navoi-Türkmenbaşı demiryolu hattı sayesinde Özbekistan, Türkmenistan üzerinden Hazar Denizi’ne ulaşarak, fotoğrafta görülen Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev’in açılışına katıldığı Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattına bağlanacak. (TTCB-Kayhan Özer/AA)

 

Özbekistan ve Türk Devletleri ile Stratejik Ortaklık Kurma Süreci

Ağustos 2017’de Taşkent’te düzenlenen “Orta Asya: Özbekistan Dış Politikasının Temel Önceliği” başlıklı konferans, Yeni Özbekistan’ın dış politikasındaki önceliği açık bir şekilde gösteriyordu. Komşu ülke liderleriyle yoğun ve sürekli bir siyasi diyalog başlatan Şevket Mirziyoyev, kısa sürede güven tesis ederek, başta sınır ihtilafları olmak üzere birikmiş pek çok sorunu hafifletti. Şevket Mirziyoyev’in ziyaretleri sırasında; Eylül 2017’de Kırgızistan ile Mart 2018’de ise Tacikistan ile sınır anlaşması imzalanarak, sınırlardaki tüm kısıtlamalar kaldırıldı. Bunun neticesinde 2019 sonunda Özbekistan’ın Orta Asya devletleriyle ticaret hacmi 5,2 milyar dolara ulaştı. Ticarette Kırgızistan ile 8, Tacikistan ve Türkmenistan ile 5 kat artış sağlanırken Kazakistan ile Özbekistan arasındaki ticarette 1 milyar dolar düzeyinde bir büyüme gerçekleşti. Halihazırda Özbekistan’ın ikili ticaretteki hedefi Kırgızistan, Türkmenistan ve Tacikistan ile ticaretini 1 milyar dolara çıkarmak, Kazakistan ile olan ticaretini ise 5 milyar dolar düzeyine ulaştırmak. Gelişen ilişkiler, 2009-2018 arasında rafa kaldırılan Orta Asya devletleri arasındaki bölgesel iş birliği konusunu da yeniden gündeme getirmiştir.

Kazakistan’ın kurucu devlet başkanı Nursultan Nazarbayey ve Şevket Mirziyoyev arasında yürütülen görüşmeler neticesinde, Orta Asya ülkelerinin SSCB’nin dağılma sürecinde başlattığı, 1990’larda devam eden ancak 2009-2018 arasında kesintiye uğrayan bölgesel iş birliği çabalarına yeniden girişildi. İlki Mayıs 2018’de Kazakistan’da düzenlenen Orta Asya İstişari Zirvesi’nin ikincisine Kasım 2019’da Taşkent ev sahipliği yaptı. Bu zirvelerde Aral Havzası ekolojik sorunlarının ortak çözümü, sınır ticaretinin canlandırılması, Afganistan gelişmeleri, Avrasya Ekonomik Birliği ile ilişkiler gibi konular görüşülerek, ortak bir yaklaşım geliştirmesi amaçlandı. Mirziyoyev’in, Orta Asya’daki komşularıyla yürüttüğü ikili ve çok taraflı diplomasi neticesinde Özbekistan; komşuları Kazakistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan ile ilişkilerini stratejik ortaklık düzeyine çıkardı.

Şevket Mirziyoyev devlet başkanı seçildikten sonra ilk resmi yurt dışı gezisini Mart 2017’de Türkmenistan’a ve ardından Kazakistan’a gerçekleştirdi. Mirziyoyev’in ilk yurt dışı ziyaretinde Washington, Moskova ya da Pekin’i değil de Aşkabat’ı ve Astana’yı tercih etmesi dış politikasında komşularına ve Orta Asya bölgesine verdiği özel önemin bir yansıması olmuştur. İlk ziyaretin üzerinden geçen zaman ve meydana gelen gelişmeler, Özbekistan’ın kısa sürede Türkmenistan ile ticaretini 5 katına çıkarması ve Türkmenistan üzerinde Hazar geçişli ulaştırma projelerine dahil olması gibi somut neticeler ortaya çıkardı. Yapımı devam eden Navoi-Türkmenbaşı tren yolu hattı sayesinde Özbekistan, Türkmenistan üzerinden Hazar Denizi’ne ulaşarak, Bakü-Tiflis-Kars demiryoluna bağlanacak.

Mirziyoyev, Özbekistan’ın ulaştırma altyapısının geliştirilmesine ilişkin 2018-2022’ye yönelik kapsamlı bir program yürürlüğe koymuştur. Bu program, Özbekistan’ın Bakü-Tiflis-Kars demiryolu üzerinden dış ticaretini geliştirmesini de içeriyor. Özbekistan aynı zamanda Kaşgar-Oş-Fergana güzergahında karayolu ve demiryolu ulaşımını canlandırarak, Çin’in öncülük ettiği Yol ve Kuşak ortaklığındaki konumunu da güçlendirmeyi hedefliyor. Nevai-Türkmenbaşı demiryolu, Kaşgar-Oş-Fergana hattının devamı olarak düşünüldüğünde Türk Konseyi bünyesinde ortaya çıkan Orta Koridor ya da Nursultan Nazarbayev’in ifadesiyle “Turan Koridoru”nda yeni bir güzergah daha faaliyete geçecektir.

Özbekistan, ayrıca kuzey-güney istikametinde Afganistan üzerinden Pakistan’ın Karaçi limanına kadar bir demiryolu inşa projesini de gündeminde tutuyor. Tüm bu girişimler, Özbekistan’ın Orta Asya’nın lojistik üssü olarak konumunu güçlendiren, karaya hapsolmuş ülkenin dış açılımını hızlandıran adımlardır.

Özbekistan Orta Asya’daki komşularıyla olduğu gibi Türkiye ile de ilişkilerini kısa sürede stratejik ortaklık düzeyine çıkardı. Mirziyoyev’in 25-27 Ekim 2017’de Türkiye’ye yaptığı resmi ziyareti sırasında Türkiye ile Özbekistan arasında Stratejik Ortaklık Anlaşması imzalanırken, Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 30 Nisan 2018’de Özbekistan’a yaptığı resmi ziyaret sırasında ise Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi ihdas edildi. Bu konseyin ilk toplantısı Şubat 2019’da iki ülke cumhurbaşkanlarının katılımı ile Ankara’da gerçekleştirildi. Bu mekanizma sayesinde iki ülke arasında ekonomiden savunma sanayine, eğitimden kültüre, çevreden enerjiye, tarımdan turizme her alanda iş birliği sürdürülüyor. Bu iş birliği sayesinde, 2016’da 1 milyar dolar düzeyinde olan ikili ticaret hacmi 2019’da 2,5 milyar doları aştı.

Özbekistan/Hive
1990'da UNESCO tarafından Dünya Mirası Listesine alınan Özbekistan/Hive, TÜRKSOY Kültür Bakanları Daimi Konseyi 37. Dönem Toplantısı'nda "2020 Türk Dünyası Kültür Başkenti" ilan edilmişti. Orta Asya Türk uygarlığının 2 bin 500 yıllık tarihi kenti, Türk-İslam medeniyetinin yüzyıllar boyunca önemli merkezlerinden olan Hive, milattan önceki döneme dayanan tarihi ve kültürel zenginlikleriyle göz kamaştırıyor.

 

 

Özbekistan’ın Türk Konseyi’ne Üyeliği

15 Ekim 2019’da Azerbaycan tarihi bir zirveye ev sahipliği yaptı. 3 Ekim 2009’da imzalanan Nahcivan Deklarasyonu’nun 10. yıl dönümünde Türk Keneşi Devlet Başkanları Konseyi bu kez Bakü’de toplandı. Bu zirve, 1992’de başlayan Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları zirvelerinin 17’ncisi, Türk Keneşi Devlet Başkanları Konseyi toplantılarının 7’ncisiydi. Bu zirvede alınan kararlardan biri 1992’den itibaren düzenlenen tüm zirvelere katılan ve Türk dünyası bütünleşmesinin önemli mimarlarından olan Kazakistan’ın kurucu devlet başkanı Nursultan Nazarbayev’e Türk Keneşi Onursal Başkanı unvanı tevdi edilmesiydi. Zirve sonunda imzalanan deklarasyonda, Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde yürüttüğü terörle mücadelesine siyasi destek ifade edildi. 2019 Bakü Zirvesi pek çok açıdan önemli olmakla birlikte, Türk dünyası bütünleşmesinin geleceği açısından en önemli gelişme Özbekistan’ın bu zirvede Türk Keneşi’ne tam üye olarak katılması oldu.

Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları zirveleri 1992’de Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan devlet başkanlarının katılımıyla başlamıştı. 2021 itibariyle Türk devletlerinin liderleri 19 kez çok taraflı zirve toplantısı gerçekleştirdiler. 1996’da Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Zirvesine ev sahipliği yapan Özbekistan Devlet Başkanı İslam Kerimov, 2001’den itibaren zirve toplantılarına katılmadı. Bu nedenle Türk Konseyi dört üyeli olarak Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan tarafından kuruldu. Türkmenistan daimi tarafsızlık statüsünü gerekçe göstererek Türk Konseyi’ne üye olmadı fakat zirve toplantılarına kesintisiz bir şekilde katılmaya devam etti.

Özbekistan’ın Türk Konseyi’ne üye olacağına dair ilk açıklamayı, Devlet Başkanı Şevket Mirziyoyev, Ekim 2017’de Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında basına verdiği röportajla yaptı. Mirziyoyev bu röportajda Özbekistan’ın bayrağının diğer Türk devletleriyle birlikte Türk Konseyi önünde dalgalanacağını, kendisinin de Kırgızistan’da düzenlenecek olan Türk Konseyi Zirvesi’ne katılacağını ilan etti. Bu açıklamaları doğrultusunda 3 Eylül 2018’de Kırgızistan’ın Çolpan-Ata şehrinde düzenlenen Türk Konseyi 6. Zirvesine onur konuğu olarak katıldı. 15 Ekim 2019’da ise Bakü’de düzenlenen Türk Konseyi’nin 7. Zirvesi’nde Özbekistan, Türk Konseyi’ne tam üye olarak kabul edildi.

Mirziyoyev’in Çolpan-Ata ve Bakü Zirveleri’nde yaptığı konuşmalar, Özbekistan’ın Türk Konseyi bünyesinde özellikle ticari ve kültürel konulardaki ortaklığa önem verdiğine işaret ediyor. Çolpan-Ata’da Hive’yi Türk dünyası kültür başkentliğine aday gösteren Mirziyoyev, Türk Konseyi’nin yürürlüğe koyduğu İpek Yolu Tur Paketi’ne dahil olmak istediklerini de açıklamıştı. Bakü Zirvesi’nde yaptığı konuşmada ise kültürel ortaklıkla birlikte ticari bağların güçlendirilmesi için somut önerilerde bulundu. Bu öneriler arasında Türk Konseyi bünyesinde Ortak Yatırım Bankası kurulması öne çıkıyor.

 

Kısa Sürede Lokomotif Ülkelerden Biri Oldu

Türk Konseyi tarafından hazırlanan infografik tanıtım filminde ifade edildiği gibi, yaklaşık 300 milyonluk bir aile olan Türk Dünyası, 4,5 milyon kilometrekarelik bir coğrafyada 2 trilyon doları bulan ekonomik büyüklüğüyle; ekonomiden ulaştırmaya, turizmden eğitime 20’den fazla farklı alanda çok yönlü iş birliğini hayata geçiriyor. Türk Konseyi Ortak Türk Ticaret ve Sanayi Odası, Türk Yatırım Fonu, Trans Hazar Ulaştırma Koridoru, Kardeş Limanlar Süreci, Sağlık Bilim Kurulu, İpek Yolu Ortak Tur Paketi gibi girişimler bunlardan bazıları.

Türkiye’nin aktif desteği ile Azerbaycan’ın Ermenistan işgali altında bulunan topraklarını işgalden kurtarması, Türk Dünyası’nın bütünleşmesi sürecinde yeni bir dönüm noktası oldu. İstikrarlı bir Güney Kafkasya, doğu-batı güzergahında inşa edilen ulaşım ve iletişim koridorlarının sağlıklı bir şekilde işleyebilmesi açısından önem taşıyor. Türk Konseyi bünyesinde Orta Asya-Hazar Denizi-Güney Kafkasya-Türkiye istikametinde gelişen sağlam bir “Turan Koridoru” inşa edildi. Karayolu, demiryolu, boru hatları, enerji nakil santralleri, lojistik terminaller ile donanmış bu güzergah, Özbekistan’ın inşa ettiği yeni bir hatla daha da güçleniyor. Özbekistan’ın Türk Konseyi’ne üyeliği ve entegrasyonunun ardından, Güney Kafkasya’da sağlanacak istikrarlı bir yapı, “Turan Koridoru”nun rekabet gücünü ve etkinliğini artıracak önemli gelişmeler olarak öne çıkıyor. Özbekistan, bölgesinde ve dünyada yürüttüğü açık, çok yönlü, pratik ve sonuç odaklı iş birliğine dayalı dış politikası ile kısa sürede Türk Konseyi’nin lokomotif ülkelerinden biri haline gelmiştir.

 


Etiketler »  

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için "veri politikamızı" inceleyebilirsiniz. Daha fazlası