Kriter > Kitaplık |

Asya’nın Kalbindeki Kriz “Afganistan”


Editörlüğünü Murat Aslan ve Ramazan Erdağ’ın yaptığı “Yüz Yıllık Kriz Afganistan” adlı eser, Afganistan’ı çeşitli perspektiflerden ele alan farklı ülkelerden akademisyenlerin yer aldığı bir çalışma olarak öne çıkıyor. Kitaptaki 13 makale Amerikan işgalinin gerçekleştiği 2001 ile çekildiği 2021 arasındaki 20 yıllık döneme odaklanırken, bölgesel bağlamda Afganistan’a yönelik siyaset de değerlendiriliyor.

Asya nın Kalbindeki Kriz Afganistan
(Stringer/AA)

Geçmişte büyük güç rekabetinin ve vekalet savaşlarının yaşandığı önemli coğrafyalardan biri olarak karşımıza çıkan Afganistan’ın günümüzdeki durumu düzen ve istikrardan uzak bir görünüm veriyor. Taliban’ın ülkede tekrar yönetimi ele geçirmesiyle birlikte artan negatif senaryolar “İmparatorluklar mezarlığı” olarak anılan bu ülkeyi bir kez daha uluslararası toplumun gündemine getirdi. SETA Vakfı tarafından yayımlanan ve editörlüğünü Murat Aslan ve Ramazan Erdağ’ın yaptığı “Yüz Yıllık Kriz Afganistan” adlı eser, Afganistan’ı çeşitli perspektiflerden ele alan farklı ülkelerden akademisyenlerin yer aldığı bir çalışma olarak öne çıkıyor. Kitaptaki 13 makale Amerikan işgalinin gerçekleştiği 2001 ile ABD ve NATO’nun bu ülkeden ayrıldığı 2021 arasındaki 20 yıllık döneme odaklanırken, bölgesel bağlamda Afganistan’a yönelik siyaset de değerlendiriliyor.

Eserin editörlerinden Aslan’ın “Önsöz” kısmında da belirttiği üzere farklı ülkelerden Afganistan’ı takip eden uzmanların analizlerine yer veren kitap, alışılmış olan ABD ve Çin merkezli genel değerlendirmelerin ötesine geçerek bu yönüyle literatürde fark oluşturuyor. Çalışmanın içeriğindeki makalelerin her biri Afganistan’daki güncel durumu ve gelişmeleri bölgesel ve uluslararası siyaset açısından daha iyi anlamamıza katkı sağlayacak önemli unsurlar içeriyor. Ayrıca eserin dikkat çeken diğer önemli bir hususu da salt uluslararası sistemdeki aktörlerin Afganistan politikalarını aktarmaktan öte inceleme konusu olan ülkeyi siyasal, tarihsel, toplumsal, kültürel vb. açılardan kuşatıcı bir biçimde açıklamaya çalışması.

Kitaptaki ilk makalede Abdullah Mohammadi Afganistan’ın toplumsal yapısını inceleyerek ülkedeki etnik gruplar hakkında bilgi sunuyor. Bu kapsamda Afganistan tarihini de kısaca aktaran inceleme Peştunlar, Hazaralar, Tacikler vb. gibi her bir etnik grubu ayrı başlık altında anlatmayı tercih ediyor. Levent Gözkaya eserin ikinci makalesini oluşturan çalışmasında Sovyet Rusya’nın Afganistan işgalini (1979) merkezine alarak, işgale bağlı olarak ülkede ortaya çıkan siyasal ve sosyal durumun yanında ekonomik duruma da değiniyor. Ayrıca bu makale kapsamında Afgan mücahitlerin savaşlarına da değinilerek ardından Sovyet işgalinden çıkarılan dersler tartışılıyor. Taliban’ın ülkedeki ilk yönetim tecrübesini kapsayan 1996-2001 arasındaki “Birinci Afganistan İslam Emirliği” dönemini aktaran Hüsna Taş Yetim, Taliban’ın kurulmasına yol açan gelişmeleri inceleyerek başladığı çalışmasına, birinci Taliban dönemindeki Afganistan dış politikasıyla devam ediyor. Eserin devamında Ramazan Erdağ, 2001’deki 11 Eylül saldırılarını ve ardından gerçekleşen Amerikan müdahalesini ele alıyor. Erdağ, ABD’nin 2001’den itibaren inşa etmeye giriştiği yeni küresel güvenlik mimarisinin temel bileşenlerini anlatırken, 7 Ekim 2001’de Afganistan’daki El-Kaide hedeflerinin bombalanmasıyla başlayan “Sonsuz Özgürlük Operasyonuna (Operation Enduring Freedom)” giden süreci mercek altına alıyor. “NATO’nun Afganistan Misyonu” başlığı altında Tanya Goudsouzian günümüzün en büyük askeri ittifakı NATO’nun Afganistan’daki misyonundan bahsederek ittifakın Afganistan’da başarısız olmasının sebeplerini oldukça geniş bir çerçeveden ele alıyor, sahadaki yanlışları/hataları ayrı başlıklar altında inceliyor.

Emre Saygın ve Tahsin Yamak, beraber kaleme aldıkları çalışmada ülkedeki kronik yolsuzluğa da değinmekle birlikte özellikle 2001’den itibaren Afganistan’ı hedef alan işgal sürecine odaklanarak, bu süreçte kurumların yeniden inşasını “ekonomi-politik” biliminin bakış açısıyla irdeliyor. Devamında ise İsmet Horasanlı makalesinde Afganistan’daki ikinci Taliban dönemini detaylarıyla okuyucunun bilgisine sunuyor. Horasanlı, Afganistan’daki güncel durumu hazırlayan gelişmeleri ele alıp aktardıktan sonra Taliban yönetiminde etkin olan siyasal aktörleri kısa başlıklar altında anlatıyor. Ayrıca Taliban’ın uluslararası politikadaki konumundan ve karşılaşması muhtemel zorluklardan da bahsediliyor.

“Rusya’nın Afganistan Politikası” başlığı altında Muhammet Koçak, 2001-2022 arasını odağına alarak Amerikan işgali sonrasındaki Rusya’nın Afgan politikasını tüm yönleriyle masaya yatırıyor. Keza bölgesel aktörlerden biri olan İran’ın Afganistan politikasını inceleyen İranlı uzman Amin Jaferi makalesinde çeşitli açılardan (mülteciler, ekonomik ve ticari ilişkiler, ISAF misyonu vb.) ikili ilişkileri değerlendiriyor. Afganistan’ın komşularından Pakistan’ın Taliban iktidarına bakışını anlatan Amina Han, makalesinde gayet kapsamlı bir Pakistan perspektifi sunuyor. Afganistan-Pakistan ilişkilerinin yanı sıra Taliban yönetimiyle değişen bölgesel siyasete de vurgu yapan Han, bu durumu makalesindeki “Afganistan İçin Birleşmek” başlıklı bölümüyle özetliyor.

Yüz Yıllık Kriz Afganistan, SETA Yayınları

Bu çalışmanın ardından aynı zamanda eserin editörlerinden olan Murat Aslan, “Türk Dış Politikasında Afganistan” başlıklı makalesinde öncelikle Türk dış politikasında Afganistan’ın yeri ve önemini tarihsel arka planıyla açıklamaya özen gösteriyor. Aslan, çalışmasının devamında 11 Eylül ve sonrasındaki süreçten bahsederken özellikle ikinci Taliban yönetimine Türkiye’nin yaklaşımını, temel prensipler (uluslararası hukuk, insani yükümlülükler ve sorumlu politika) ekseninde açıklıyor. Körfez ülkelerinin Afganistan’a yönelik politikalarını kaleme alan Giorgio Cafiero, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) üyelerinin ABD sonrası Afganistan’daki çıkarlarını sorgulayarak bölge ülkelerinin nasıl bir ilişki modeli geliştirmek istediği sorusuna odaklanıyor. Cafiero, Afganistan’ın hiçbir KİK üyesi ile sınırı bulunmamasına rağmen kaotik şiddetin Arap Yarımadası’na sıçrama ihtimali üzerinde durarak bunun Körfez alt sistemi ülkelerini endişelendirdiğinden bahsediyor. Murat Yeşiltaş ve Shamsa Khalil’in birlikte hazırladıkları çalışmada ise ikinci Taliban döneminde Afganistan’daki terörizm olgusu ele alınarak DEAŞ Horasan tehdidi açıklanıyor. Bu kapsamda DEAŞ Horasan/IS-K (Islamic State Khorasan) örgütünün ideolojisi, örgütsel yapısı, taktikleri ve propaganda ağları yanında Taliban’ın yeniden iktidar olmasıyla beraber IS-K’nın ulusal, bölgesel ve uluslararası etkilerinden bahsediliyor.

2021’de ABD’nin Taliban ile imzaladığı bir barış antlaşması (Doha Antlaşması) neticesinde Afganistan’da ortaya çıkan yeni durum bölgesel siyaset ve jeopolitik açısından köklü bir dönüşüm ortaya çıkarmış, “Taliban 2.0” olarak adlandırılan bu dönem birçok belirsizliği de beraberinde getirmişti. Uluslararası politikanın gündemindeki belli başlı konulardan biri olan Afganistan’ı çeşitli perspektiflerden ele alan “Yüz Yıllık Kriz Afganistan” adlı eser alanında önemli bir akademik boşluğu kapatarak okuyucuya farklı ülkelerden uzmanların makalelerinden oluşan zengin bir içerik ve bilgi kaynağı sunuyor.

 


Etiketler »  

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için "veri politikamızı" inceleyebilirsiniz. Daha fazlası