Sanayi devrimiyle buharlı makinelerin yol açtığı sosyo-ekonomik değişim yeni bir dünya düzeninin inşasına yol açarken, bu durumun beraberinde getirdiği dinamizm de birçok değişime kaynaklık etmişti. İlerleyen yıllarda sanayi toplumu yerini bilgi toplumuna bırakırken, sanayi toplumunun stratejik kaynağını oluşturan “sermaye”nin yerini “bilgi” almış ve bilgiyi üreten kurumlar, toplumun temel “eksen”ini oluşturmaya başlamıştı. Bilgi toplumundaki baş döndürücü hızlı değişim ve gelişim, enformasyon teknolojileri alanında daha belirgin olarak kendisini gösterirken, “bilgi parmaklarınızın ucunda” sloganıyla yepyeni bir dönem başlamıştı. Dijital dönüşüm olarak da ifade edebileceğimiz bu gelişme sonucu artık gündelik yaşamdaki her şey; ekonomi, çalışma hayatı, toplumsal ve idari hizmetler, eğitim, vs. sanal ortama taşındı, insanlar internete girdikleri anda ucu bucağı olmayan bir dünyaya açılarak hayal ötesi yeni bir alem ile tanıştı.
Sanayi Devriminden Dijital Çağa
Dijitalleşmenin sunduğu imkanlar, insanların hayatını kolaylaştırdığı gibi beraberinde birtakım sorunlar da getirdi. Tüm dünyayı elektronik ortamda birbirine bağlayan siber uzay bağlamında internetin oynadığı dönüştürücü rolle küreselleşmenin yakaladığı yeni ivme sonucu insanları ilgilendiren birçok şey artık sanal küresel bir boyut kazandı. Bu durum iyi niyetli olmayan kimseler için de yeni imkanlar sundu. Bu imkanlardan biri de kara para aklama olgusu.
Kara para, yasa dışı faaliyetler sonucu elde edilen para, mal veya değerler olarak tanımlanıyor. Dünyada ve Türkiye’de yasa dışı yollardan büyük miktarlarda gelir elde ediliyor. Söz konusu gelirlerin kaynağını çoğunlukla uyuşturucu, silah kaçakçılığı, patlayıcı madde, kadın ve çocuk ticareti oluşturuyor. Uluslararası Para Fonu’na göre kara para aklama, yasa dışı faaliyetlerden elde edilen gelirlerin gerçek kaynağını gizleyerek, yatırımlara aktarmak şeklinde tanımlanıyor. Kara para sadece günümüzün meselesi değil ancak bilgi işlem teknolojinin gelişmesi ve dijitalleşmenin yaygınlaşmasıyla birlikte hız kazanmış durumda. Başka bir ifadeyle teknolojik gelişmeler, insan hayatını kolaylaştırdığı gibi suç faaliyetlerinin gelişimine de katkıda bulunuyor. Herhangi bir fiziksel etkileşim olmaksızın mal alım satımına olanak tanıyan sanal bankacılık, elektronik para transfer sistemleri ve kripto para gibi yeni nesil ürünler, geleneksel ürünlere göre daha fazla kişinin kendisini saklayarak kara para aklamasına imkan veriyor. Özellikle işlem hızı, izlenebilirlik ve şeffaflık dahil olmak üzere kripto para birimlerinin, sunduğu avantajlar nedeniyle, kara para aklamada kullanılması, elverişli bir finansal teknoloji ürünü işlevi görüyor. Bu tür dijital ürünlerinin sistemleri, karmaşık ve sürekli değişen bir yapıya sahip olmaları nedeniyle yasal düzenlemelere karşı korunaklı bir durum sergiliyorlar ve bu yüzden de kara para aklama faaliyetlerine uygun bir enstrüman haline geldiler. Zira yapılan yasal düzenlemeler, öngörüsüzlük nedeniyle bu tür sanal para birimlerini etkilememekte ve yasal bir gri alan oluşturmaktadır. Bu da suçluların, yasa dışı faaliyetlerini desteklemek için teknolojik yeniliklerden yararlanmaya devam etmelerine imkan sunuyor.
Kara Para Üç Aşamada Aklanır
Kara para aklama genel itibariyle üç aşamalı bir süreçle gerçekleşiyor: Yerleşme, katmanlama ve entegrasyon aşaması. İlk aşama olan yerleşme aşamasında, kara para aklayanlar resmi otoritelere yakalanmadan, elde ettikleri parayı mali sisteme aktarmaya çalışıyorlar. Bu aşama, yasa dışı faaliyetler ile elde edilen gelirin küçük parçalara bölünmesini ve bu parçaların belirli hesaplara aktarılması adımını içeriyor.
Kara para aklama sürecinin en önemli aşaması, ayrıştırma aşaması olarak da adlandırılan katmanlama aşaması. Bu aşamada kanun dışı elde edilen paranın farklı işlemler zincirinden geçirilerek nitelik değişimine uğraması sağlanıyor. Bu değişimin sağlanması ise kara paranın geldiği kaynağın gizlenmesi ile mümkün. İşte burada birbiri ardında uygulanan çok sayıda karmaşık işlem yoluyla para kaynağının izi kaybettirilmeye çalışılıyor. Bu aşamada gerçekleşen işlemler nedeni ile gelirin kaynağına inmek oldukça zor oluyor. Her hesap başka bir hesaba bölünüyor ve bankalar arasında transfer ediliyor. Bu sürece katkı sağlayacak en önemli unsur ise dijital ortam ve kripto para.
Entegrasyon aşamasında ise yasa dışı faaliyetlerden elde edilen mali gelir, görünüşte yasal bir kaynağa sahip fonlara dönüştürülerek meşrulaştırılmaktadır. Bu noktadan itibaren aklanan para, temiz ve vergiye tabi olacak şekilde piyasaya sürülüyor. Örneğin kara para geliri ile dijital ortam hisse senedi alınır, ardında bu hisse senetleri satılarak kripto para alınır, daha sonra kripto para ile arsa satın alınır ve nihayetinde arsa da satılarak bir oto galeri açılır ve resmi bir şekilde ekonomik faaliyette bulunulur.
Kara Para Aklama Aracı Olarak Kripto Para
Kripto para, kağıt para veya finans sisteminin aksine merkezi olmayan bir yapıya sahip. Bu sistemin kontrolü Merkez Bankaları yerine “BlokChain” (Blokzinciri) adı verilen sistem tarafından gerçekleştirilir. Blokzinciri, sistemi değiştirmeyi, hacklemeyi veya hile yapmayı zorlaştıracak ya da imkansız hale getirecek şekilde bilgi kaydetme sistemine verilen isimdir. Blokzinciri esasen zincirdeki tüm bilgisayar sistemleri ağı boyunca çoğaltılan ve dağıtılan işlemlerin dijital defteridir. Zincirdeki her blok bir dizi işlem içerir ve Blokzincirinde her yeni işlem gerçekleştiğinde, her katılımcının defterine bu işlemin bir kaydı eklenir. Birden fazla katılımcı tarafından yönetilen merkezi olmayan veri tabanı, Dağıtılmış Defter Teknolojisi olarak bilinir. Bu nedenle resmi otorite tarafından denetimi neredeyse imkansızdır. Blokzinciri sisteminde hesaplar, sayı ve numaralardan oluşmaktadır. Tüm işlemler şeffaf bir şekilde izlenebilse de işlemin gerçek sahibi bilinmemektedir. Blokzinciri sisteminin sağladığı imkanlar nedeniyle dijital para kara para aklama ve organize suçlular tarafından tercih edilmektedir.
Peki dijital para ile kara para nasıl aklanıyor:
- İşlem ağı üzerinde bulunan kirli parayla işlemi başlatan bir dijital para göndericisi
- Dijital parayı kabul eden bir dijital para alıcısı veya gönderenin kirli paranın kaynağını gizlemesine yardımcı olan aklayıcı
- Blokları tamamlayarak, (bazen nominal bir ücret karşılığında) işlem doğrulayıcıları ve işlemciler olarak hareket eden dijital para madencileri
- Dijital para kod tabanını gerektiği gibi güncelleyen çekirdek dijital para geliştirme ekibi
- Dijital diğer para birimlerine dönüştürülmesini kolaylaştıran kripto para borsaları
Dijital Para Neden Kara Para Aklama İçin İmkan Sunar
Dijital paranın taşıdığı bazı özellikler bu paraları, kara para aklama aracı haline getirmektedir. Söz konusu özellikler şunlardır:
- İsminden anlaşıldığı üzere bu paranın dijital oluşu, sadece sanal ortamda bulunuyor olması
- Merkezi bir otoriteye bağlı olmaması ve denetlenebilir olmaması
- İşlemlerin eşler arasında yapılıyor olması. Bu nedenle dijital parada üçüncü taraf terimi yoktur. Dolayısıyla kullanıcılar bankalar, Facebook ve PayPal gibi diğer taraflar olmadan doğrudan etkileşime girmektedirler
- Mahremiyetin korunması. Aslında Bitcoin şeffaftır. Yapılan işlemleri tüm kullanıcılar anında görebilir fakat işlemi yapan kişinin kim olduğu bilinemez
- Dijital para şifrelidir. Tüm kullanıcılara, kodun kişisel verilerini koruyabileceği özel bir kod verilmektedir. Bu nedenle diğer kullanıcılar tarafından saldırıya uğraması çok zordur.
- Bitcoin işlemleri küresel erişimi ve hızının yanı sıra göreceli kolaylığı ve düşük kullanım maliyeti nedeniyle de çekicidir.
- İşlemlerin iptal edilememesi söz konusudur. Ödemelerin geri döndürülemez olması, suç örgütleri için bu piyasayı çekici haline getirmektedir. Bu sistemde para gönderildikten sonra bir daha geri alınamaz.
Bu özellikleri sayesinde dijital para, küresel bankacılıkta yeni bir dönüştürücü çağ başlatmış, kara para aklama, terörizmin finansmanı ve diğer suç faaliyetlerindeki potansiyel kullanımı nedeniyle kolluk kuvvetleri ve istihbarat kurumlarının da dikkatini çekmiştir.
Avrupa Birliği (AB), son dönemde hızla talebi artan kripto para transferlerini daha izlenebilir hale getirmek için yeni bazı düzenlemeler üzerinde çalışıyor. Bu çerçevede AB, Bitcoin veya diğer kripto varlıkları transfer eden şirketleri, alıcı ve gönderen hakkında bilgi toplamaya zorlamayı hedefliyor.
Tüm bunlarla birlikte dünyada tahmin edilen kara para meblağının, tüm kripto para hacminin üstünde olduğu biliniyor. Bu da şu soruyu akla getiriyor: Acaba kara paranın aklanması olayında kripto paralar buzdağının görünen yüzü mü?
