Rusya’nın Ukrayna saldırısında yol ayrımına yaklaşıldığına dair sinyaller gelmeye başladı. Bu nedenle siyasi, ekonomik, askeri ve sair alanlarda doğru stratejiler üretebilmek adına savaşın gidişatını takip etmek ve geleceğe dair projeksiyonlar üretebilmek gerekiyor. Aksi halde zamanlama ve içerik bağlamında yanlış kararlara sürüklenmek ihtimal dahilinde. Bu minvalde, savaşın genel bir resmini çizmek ve belli aralıklarla durum tespiti yapmak faydalı olacak. Savaşın halen simetrik ve asimetrik olmak üzere iki yönü ön plana çıkıyor. Ancak bu çabaların, muharebe meydanında Rusya veya Ukrayna’ya zafer getirmesine yönelik tahminde bulunmak pek mümkün görünmüyor.
Rusya’nın Simetrik ve Asimetrik Eylemleri
Simetrik bağlamda her iki ordu, birbiriyle mevzi savaşı icra ediyor. Ruslar, Kırım’dan başlayarak harekat alanının kuzey ucuna kadar birbiri gerisine savunma hatları tahkim etmiş halde ve Ukrayna-Rusya hududundan başlayarak Azak Denizi batısında dar alanda işgal etmiş oldukları sahayı da elde tutma gayreti içindeler. Ayrıca Kırım’ın kuzeyi ile kuzeybatısını elde tutarak, bütünlüğü olan bir toprağın ilhakını kabul ettirme için “koşulları olgunlaştırma” amaçları var. Dolayısıyla kış aylarındaki Rus taarruzları, yaz aylarında tempolu bir ilerleme yerine inatçı bir savunmaya dönüşmüş halde. Öte yandan Rusların riske girmemek adına savaşı genişletme tercihleri de her daim muhtemel.
Taktik bağlamda ele alındığında, Rus askeri heyetinin, konvansiyonel Rus savunma doktrinine uygun olarak teşkil edilen savunma hatlarını, kademeli olarak yapılandırdığı görülüyor. Her savunma hattının önünde mayın tarlaları ve diğer engel sistemleri var. Diğer bir deyişle, Ukrayna askerini, öngörülen imha bölgelerine kanalize edecek tahkimat mevcut. Dolayısıyla Ukrayna askeri ya Rusların engellerine uyarak imha bölgelerine girmeye ya da bu tahkimatı yok ederek kendi istediği istikametten ilerlemeye çalışacak. İmha bölgeleri, muharebe gücünün erimesi, tahkimatın temizlenmesi ise istihkâm ve ateş desteğinin kullanılması, yani kaynak ve zaman kaybı anlamı taşıyor. Bu arada Ruslar kritik tepeleri, meskun mahal ve tesisleri, direnek noktası şeklinde tahkim etmiş. Direnek noktaları, bağımsız bir savunma harekatı icra ederken, Ukrayna askerini durdurma veya istemediği istikamette ilerlemeye mecbur bırakıyor.
Savunma harekatının taktik boyutu böyleyken, operatif seviyede, yani Rus tümen ve kolordularınca harekat alanının iyi analiz edildiği görülüyor. Ukrayna askerinin nihai askeri hedefi tahmin edilmiş. Mariupol ve Melitopol başta olmak üzere Azak Denizi’ne ulaşmaya çalışan Ukrayna askerinin ele geçirmek isteyebileceği şehirlerin batısında tahkim güçlü tutulmuş. Ayrıca Dinyeper Nehri üzerindeki barajlar doğal engel olarak değerlendirilmiş. Yani Ukrayna askeri önce su engelleri, sonra Rus engel sistemleri ile boğuşmak durumunda. Ruslar kuvvet dağılımını da bu doğal ve yapay engel sistemlerine uygun olarak planlamış. Ukrayna askerinin ilerlemek zorunda kalacağı istikametlerde fazla, doğal engellerin gerisinde nispeten az kuvvet yoğunluğu var.
Stratejik seviyede durum biraz farklı. Aslında Rus askeri zafiyeti de stratejik seviyede görülüyor. Rusların, Kiev’i kuşatma başarısızlığı sonrasında Harkiv’den geri çekilmesi, Bakhmut’u ele geçirmek için büyük kayıpları göze alması, Belarus’u savaşa dahil etme planlarının haddinden fazla gecikmiş olması gibi konu başlıkları, stratejik hataların başlıcaları. Lojistik başarısızlık ve personel tamamlama zafiyeti bir yana kısmi seferberliğin harbin gidişatını etkilememiş olması ise bariz bir “stratejik yetersizlik”. İşin aslı Rus cephesinde durum pek parlak görünmüyor.
Vurgulanan stratejik yetersizlik, asimetrik yöntemlerin öne çıkmasına yol açıyor. Bu kapsamda kısa, orta veya uzun menzilli roket ve füzelerin özellikle Ukrayna şehirlerine karşı yoğun kullanılması dikkat çekici. İranlıların sağladığı 6 binin üzerinde Shahed insansız hava aracının derin harekat kapsamında askeri hedefler yerine sivil hedeflere karşı kullanıldığı görülüyor. Askeri angajmanın simetrik yöntem olduğu bu konvansiyonel savaşta, sivil hedeflere etki etmek askeri gerekliliklerle pek uyuşmuyor. Nitekim savunma hattında mühimmat sıkıntısı çeken Rus askerine destek verecek roket, füze ve insansız hava araçlarının Kiev, Lviv ve Odessa’da sivil hedeflere yönlendirilmesi anlaşılır bir tercih değil. Nitekim Ukrayna derinliğindeki sivil hedeflerin siyasi bir sonuç vermesi beklenmemeli.
Rus siyasi liderliğinin Tahıl Koridoru Antlaşması’nın uzatılması için ileri sürdüğü yedi koşul, bir pazarlık zemini olsa da Rusya’nın Karadeniz’deki askeri yetersizliğinin dikkate alınmamış olması dikkat çekiyor. Stratejik bir “hata” olan “Tahıl Koridoru Antlaşmasından çekilme” kararı, Rusya’yı aslında tek taraflı arayışlara mahkum etmek üzere. Ukrayna’nın Tuna nehri limanlarını kullanarak Romanya karasularından tahılı ihraç etmeye başlaması, Rusya’nın belki de hesap edemediği bir asimetrik mukabele.
Rusya’nın savaşta siyasi dengeleri lehine çevirmek adına stratejik seviyede başvurduğu yöntem iki farklı alanda yeşeriyor. Birincisi Şangay İşbirliği Örgütü, BRICS gibi örgütler ile Çin, Hindistan veya İran gibi ülkelerle yeni bir blok oluşturmak arzusunda. Türkiye’yi de NATO’da çatlak meydana getirme istikametinde yanında görmek istiyor. İkinci husus ise Afrika ülkelerinde ABD ve Avrupa karşıtı bir bloku destekleyerek, Batılı ülkelerin dikkatinin Ukrayna’dan uzaklaşmasını sağlamak. Diğer bir ifadeyle Rusya, ECOWAS ülkelerinin Nijer’e müdahalesi halinde Fransa ve ABD’nin önceliklerini değiştirmeye zorlamak ve Ukrayna’ya verilen desteğin azaltılması amacı güdüyor. Moskova’ya isyan bayrağı çeken ancak bir “fiske” uyarı sonrasında Afrika’ya gönderilen Wagner de bu noktada devreye sokuluyor.
Rusya’nın Belarus’a sevk ettiği nükleer silahlar gündemdeyken, Belarus Silahlı Kuvvetlerine Wagner’in eğitim vermesi dikkat çekici. Böylece Ukrayna kuzeyinde yeni bir cephe açma girişimi simetrik üstünlük için asimetrik eylem olarak ortaya çıkıyor. Nitekim böyle bir durumda, Baltık ülkeleri ve Polonya savaşa daha da angaje olmuş bir pozisyona sürüklenirken, Ukrayna’nın askeri bağlamda iki farklı cephede uzun süre güçlü kalamayacağı öngörülebilir. Dolayısıyla Belarus’un savaşa dahil olması, önümüzdeki süreçte izlenmesi gereken en önemli husus olarak ortaya çıkıyor.
Ukrayna’nın Durumu
Ukrayna’nın öncelikle meşru müdafaada olan taraf olduğunu ifade etmek gerekir. Nitekim savaşın başlatılması inisiyatifi Rusların tercihi olup Ukraynalılar savaşın gidişatını ancak savaş başladıktan sonra şekillendirebildi. Ülkenin kapasitesinin uzun bir savaşı kaldırmaktan yoksun olması ise dış desteğe bağımlılığı ön plana çıkarttı. Yani Ukrayna elde ne varsa veya kim ne vermişse o kabiliyetle, sırasıyla önce savunma, sonra taarruz harekatı icra etti.
Ukrayna’nın simetrik harbi, Kiev’den Rusların çekilmesini ve Harkiv’in kurtarılmasını sağladı. Ancak bahar mevsiminde başlatacağını duyurduğu genel karşı taarruz, taktik düzeyde simetrik zorlukları ve hataları ön plana çıkardı. Ukrayna sembolik öneme sahip şehir veya tesisleri savunma veya ele geçirme inadı nedeniyle Rusların güçlü taktik unsurlarına angaje oldu. Askeri deyimi kullanmak gerekirse, Rusların zayıf ve hassas yönlerine “kuvvet teksifi” yapamadı. Böyle bir taktik, doğal olarak zayiatı artırdı. Harkiv başarısından sonra operatif düzeyde üstünlük sağlayacak askeri kararlar, belki de kapasite ve kabiliyet eksikliği nedeniyle, verilemedi. Bu kapsamda Mariupol ve Melitopol şehirleri arasında üç ayrı istikametten karşı taarruz başlatıldı. Ancak karşı taarruz, daha önce ifade edilen Rus savunma hatlarını yaramadı ve Azak Denizi istikametinde ilerleyemedi. Karşı taarruzun temposu uğruna savunma hatlarının tahkimatının temizlenmesi, Rus birliklerinin mevzileri arasında boşluk oluşturulması gerekliliği için de Amerikalıların misket bombaları çare olarak düşünüldü. Rusların karşı tehdidi ise bombaların “babası” olarak bilinen termobarik vakum bombasının kullanımına yönelik tehdit oldu. Bu mühimmatın Mart 2022’de kullanıldığı dikkate alındığında Ukrayna simetrisine karşı Rusların asli tercihi de ortaya çıkmış oldu.
Rusya ve Kırım arasında yer alan köprüde patlama gerçekleşti. (Vera Katkova/8 Temmuz 2023)
Ukrayna’nın orta ölçekte birlikleri için en büyük problem bir taarruzu başlatıp ilerletebilecek arazi uzanımında kesintisiz akışının mümkün olmaması. Su kanalları ve barajlar nedeniyle genel karşı taarruz istikametleri hem tahmin edilebilir nitelikte hem de sınırlı. Rusların garabet gibi görünen ancak Ukrayna’nın tarım arazilerinde müthiş işler çıkaran BTM-2, BAT-2, Zemledeliye gibi istihkâm savaş araçları, kilometrelerce uzunlukta hendek kazabiliyor, mayınlama yapabiliyor. Dolayısıyla Ukrayna’nın genel karşı taarruzu muharip unsurların simetrik denkliği yanında, engel sistemlerini tahrip edecek ateş destek ve istihkâm savaş üstünlüğünü zorunlu kılıyor.
Ukrayna için askeri alanda stratejik üstünlük, ancak karmaşık ve entegre silah sistemlerinin temini ile mümkün görünüyor. Bu kapsamda silah ve mühimmat ikmali aksaksız devam ederken hava, hava savunma, tanksavar, elektronik harp, askeri istihbarat gibi yeteneklerin kazanılması şart. Karşı taarruz icrasında, en azından belirli bir alanda hava üstünlüğünün sağlanması gerektiği dikkate alındığında, Ukrayna’nın Hollanda ve Danimarka’dan F16, İsveç’ten Gripen savaş uçağı temini, hızlanması gereken bir süreç. Ancak pilotaj eğitimi ve uçakların Ukrayna ordusundaki diğer sistemlerle entegrasyonu nedeniyle bu sürecin en az bir yıla yayılması beklenmeli. Hava savunma sistemleri açısından Ukrayna’ya omuzdan atılabilen MANPAD’ler, HAWK, IRIS-T, NASAM ve PATRIOT’lar verildi. Mühimmat tedarikinde sorunlar var. ABD ve Avrupa’da üretilen mühimmat ile Ukrayna’nın tükettiği arasında büyük bir fark göze çarpıyor. Ayrıca F16 temin edilse dahi hangi mühimmatın Ukrayna’ya verileceği de müphem. O halde Ukrayna ordusunun muharebe kapasitesi artırılmakla birlikte, halen genel karşı taarruz icra edecek düzeyde değil.
Ukrayna simetrik eksikliği ve halen kapasitesinin sınırlı olması nedeniyle asimetrik eylemlerde bulunuyor. Moskova’ya yapılan dron saldırıları ile Karadeniz’de Kırım Köprüsüne yapılan sabotaj asimetrik eylemlerin başlıcaları. Daha önce Ukrayna Özel Kuvvetleri sızma yaparak Rus mühimmat/yakıt depolarına ve kritik tesislerine saldırılar düzenlemişti. Tahıl Koridoru Antlaşması’na yönelik alternatif güzergah tespiti de aynı istikamette değerlendirilebilir. Ancak bu adımların Ukrayna için sadece “anlık” çareler olduğunu ve psikolojik boyutunun ön plana çıktığını hatırlatmak gerekir.
Sonuç
Rusya’nın saldırısı ile başlayan savaşın ikinci yılı dolmadan askeri bağlamda her iki tarafın tıkanmış olduğu ifade edilebilir. Birbirlerine karşı simetrik üstünlük sağlayamayan Rusya ve Ukrayna’nın, muharebe kapasitelerini artırırken, asimetrik etkide bulunmaya çalıştıkları görülüyor. Ancak asimetrik eylemlerin sadece kısıtlı bir süre için etkisini sürdürebileceğini dikkate almak gerekir. Moskova’da dron saldırıları veya Odesa’da sivil hedeflerin vurulması cephede zaferi getirmeyecek. Öte yandan siyasi uzlaşı için tarafların askeri üstünlük kurma zorunda olması nedeniyle, simetrik ve asimetrik alanda karmaşık harp sistemlerini entegre ederek sinerji oluşturması gerekiyor. Rusya’nın bu alanda avantajlı olduğu iddia edilebilir. Fakat Ukrayna’nın ancak Batı’nın desteği devam ettikçe entegre muharebe kapasitesini geliştireceği bir gerçek. Böyle bir durum da savaşı uzatabilir. Rusya, Ukrayna savaşında rahatlamak için Afrika açılımını ve Belarus cephesini hızlandırması, Ukrayna’nın da Batı’yı savaşı kazanabileceğine dair ikna etmesi gerekiyor.
