Dönüşmekte olan uluslararası sistemin büyük güç rekabetine sahne olan konjonktürü içerisinde kendine özgü (sui generis) aktör yapısıyla sistemde ayakta kalmaya ve dönüşen şartlara uyum sağlamaya çalışan Avrupa Birliği (AB) ile yine önemli bir bölgesel aktör olan Türkiye arasındaki ilişkileri inceleyen çalışmalarda günümüzde bir artış yaşanıyor. Bu çalışmalar arasında Aylin Ünver Noi’nin kaleme aldığı ve SETA Vakfı Yayınlarından çıkan Değişen Dünyada AB ve Türkiye: Strateji Belgeleri Üzerinden Bir Değerlendirme adlı eser farklı perspektifi ile üzerinde dikkatle durmayı hak ediyor. Adından da anlaşılacağı üzere Türkiye ile AB arasındaki ilişkileri 2003’ten günümüze strateji belgeleri üzerinden değerlendiren eser, Ankara-Brüksel ilişkilerinin hangi açılardan geliştirilmesinin iki tarafa da azami fayda sağlayacağını tespit etmeye çalışıyor.
Toplam beş bölüm ve yaklaşık 300 sayfadan oluşan eserin hemen başında yer alan “Giriş” kısmında yazar, “ulusal güvenlik” tanımından başlayarak oluşturduğu kavramsal çerçeve ile realizm gibi uluslararası ilişkilerin temel teori ve kuramlarından da bahsederek strateji kavramına ve strateji belgelerine değiniyor. Eserin “AB’nin Dış ve Güvenlik Politikası” başlıklı ilk bölümünde, tarihsel bir perspektifle AB’yi ortak bir dış ve güvenlik politikası oluşturmaya iten gelişmeler ele alındıktan sonra bu husustaki kurumsal yapı irdeleniyor. Birinci bölümün “Uluslararası Bir Aktör Olarak AB” başlıklı son kısmında, bir “barış projesi” olarak başlayan Birliğin geçmişten günümüze uluslararası sistemdeki yeri sorgulanarak, temel kavramlar ve teoriler ekseninde AB’nin sistemdeki özgül ağırlığı tartışılıyor. Bu bağlamda mesela diğer aktörlerle kıyaslaması yapılan Birliğin, ABD’ye oranla Kantçı ve daha liberal özellikler taşıdığı yorumları gündeme getiriliyor. Supranasyonel ve sui generis niteliklere haiz bir aktör olarak neticede mevcut uluslararası sistemde AB’nin “sivil güç”, “post-modern güç” ve “post-Vestfalyan” güç olarak tanımlandığı da belirtiliyor.
Çalışmanın “AB’nin Strateji Belgeleri” başlıklı ikinci bölümü; Birliğin ortak güvenlik ve dış politika anlayışı çerçevesinde hazırlanan strateji belgelerine dair genel bir perspektif sunarken birlik bünyesindeki strateji belgelerini amaç, araç ve yöntem kıstasları bakımından inceliyor. Yine bu bölümde tarihsel olarak AB Güvenlik Strateji Belgeleri 2003’ten günümüze ayrı başlıklar altında genel hatları ile özetlenip değerlendiriliyor.
Eserin ilerleyen sayfalarında yer alan üçüncü bölüm, Ankara-Brüksel ilişkilerinin tarihsel arka planını açıklayarak toplam üç alt başlık altında dönemsel bir inceleme sunuyor. “Soğuk Savaş dönemi”, “Soğuk Savaş sonrası dönem” ve “Arap Baharı Sonrası Dönem” başlıkları altında, üç ayrı dönemselleştirme ile tarihsel gelişmeler ekseninde Türkiye ile Birlik arasında cereyan eden ilişkilere eğilen ve “Türkiye-AB İlişkilerine Tarihsel Bakış” adı taşıyan bu bölümde ilişkilerin tarihsel seyrini etkileyen faktörler “modernleşme”, “Avrupalılaşma” ve “güvenlikleştirme” kavramları çerçevesinde analiz ediliyor.
Öngörülemeyen tehditlerin ortaya çıktığı ve büyük bir dönüşüm geçiren uluslararası sistemde hayatta kalmak ve birbirleriyle olan ilişkilerini geliştirebilmek için AB ve Türkiye’nin bunu ortak bir anlayış ve eylemle temel güvenlik belgelerine yansıtabilmelerinin olanaklarını inceleyen eser, dördüncü bölümünde AB’den sonra bu defa Türkiye’yi bir aktör olarak mercek altına alıyor. Bu kapsamda Türkiye’de “Milli Güvenlik Siyaset Belgesi (MGSB)” olarak isimlendirilen temel güvenlik belgeleri, geniş bir perspektifle ele alınıyor. Yazar bu bölümde öncelikle Türkiye’deki “milli güvenlik” algısına kavramsal boyutta yaklaşarak, kavramın tarihsel gelişimini aktarıyor. Ardından Soğuk Savaş sonrası dönemdeki milli güvenlik algısıyla Ortadoğu bölgesinde toplumsal ve siyasal açılardan büyük bir kırılmaya yol açan Arap Baharı sonrası milli güvenlik algısının bir kıyaslaması yapılıyor. Bu bölümde dikkati çeken en önemli nokta, Türkiye’nin güvenlik ekosistemindeki değişimin ulusal boyutta meydana getirdiği etkiyi ortaya koyarak, kabaca iki ayrı dönemde (1990 sonrası ve Arap Baharı süreci sonrası) tehdit ve güvenlik algılamalarının ulusal güvenlik belgelerini nasıl şekillendirdiğini analiz etmesi. Nitekim bahsettiğimiz bu durum, eserin söz konusu bölümünde Milli Güvenlik Kurulu (MGK) basın açıklamaları ve MGSB’ler aracılığıyla da okuyucunun bilgisine sunuluyor.
Deyim yerindeyse eserdeki en “can alıcı” noktayı oluşturan beşinci bölümde, “Güvenlik Strateji Belgeleri Üzerinden Türkiye-AB İlişkilerinin Değerlendirilmesi” başlığı altında genel olarak Türkiye ile Transatlantik ittifakın özel olarak ise Türkiye ile AB arasındaki ilişkilerin çeşitli açılardan ama en çok da “güvenlik” merkezli bir muhasebesi yapılıyor. Tam da bu ifadeye uygun bir biçimde beşinci ve son bölümde öncelikle değişen norm bazlı liberal uluslararası düzenin etkileri kapsamında Türkiye ile Transatlantik ağın ilişkileri genel ve kapsayıcı bir bakış açısıyla masaya yatırılıyor. ABD-AB-Türkiye eksenli son 20 yıla damgasını vuran gelişmeleri dahası aktörlerin tehdit algılamaları ile özgürlük-güvenlik ikilemi içerisinde değerlendiren bu bölümde AB’ye tam üyelik perspektifi açısından önem taşıyan gelişmelere de değiniliyor. Örneğin; reformların yavaşlaması, tam üyelik yerine “ayrıcalıklı ortaklık (privileged partnership)” statüsünün teklif edilmesi ve ardından gelen terör tehdidi ile 15 Temmuz 2016 darbe girişimi Ankara-Brüksel ilişkilerini ve müzakere sürecini donma noktasına getirdiğinden bahsediliyor. Çalışmadaki bu bölümde, NATO ve PESCO bağlamındaki ilişkiler “Savunma” başlığı altında incelenirken, “Ekonomi”, “Bölgeselcilik ve Komşuluk Politikası”, “Enerji” ve “Göç” başlıkları altında iş birliği imkanları, ilişkiler ve ortak politikalar işleniyor.
Dönüşmekte olan norm ve değer bazlı uluslararası sistemde kendine özgü ve supranasyonel bir aktör olarak AB’yi konumlandırdıktan sonra, Birliğin güvenlik strateji belgelerini ortaya çıkaran faktör ve süreçleri tarihsel arka planı ihmal etmeden ele alarak anlatan eserde, Ankara-Brüksel ilişkilerinin tarihsel bir panoraması da çiziliyor. Türkiye’nin ulusal güvenlik stratejisini milli güvenlik belgeleri üzerinden ve üç dönemde inceleyen eser nihayetinde değişen dünya düzeninde Türkiye ile AB’yi güvenlik strateji belgeleri üzerinden ele alıp değerlendirirken bu iki önemli uluslararası aktörün sıfır toplamlı değil kazan-kazan anlayışı çerçevesinde ilişkilerini geliştirebilmeleri için politika tavsiyelerinde bulunuyor.
Neticede Aylin Ünver Noi’nin Türkiye’nin AB’ye tam üyelik yolundaki tarihsel sürecine değinmesinin yanında Ankara-Brüksel ilişkilerini kavramsal ve tarihsel boyutlarından başka ulusal güvenlik strateji belgeleri üzerinden de inceleyerek fark doğuran Değişen Dünyada AB ve Türkiye: Strateji Belgeleri Üzerinden Bir Değerlendirme adlı eseri, konuyla ilgilenen uzmanlara ve okuyucuya akademik açıdan zengin bir kaynak sunarken Türkiye-AB ilişkileri çerçevesinde literatüre de önemli bir katkı sağlıyor.
