15 Temmuz darbe girişiminin ardından geçen sürede konu ile ilgili pek çok basılı materyal yayımlandı. En hızlı üretimi şüphesiz gazeteler gerçekleştirdi. Hemen hemen bütün gazetelerin çıkardığı birkaç gazete kalınlığında özel ekler -birçoğunun büyük bölümü reklam içerse de- konuyla ilgili arşiv niteliği taşıyan fotoğraflar ve ilk ağızdan hatıralar içermesi nedeniyle önemliydi. Umulur ki bu fotoğraflar ve hatıralar uzun yıllar çalışmalarda herkesin kullanabileceği ve erişebileceği şekilde arşivlenir.
15 Temmuz’u gündemine alan sadece gazeteler değildi. Haftalık ve aylık dergilerin pek çoğu da o güne dair özel sayılar yaptılar veya sıcak gündemle ilgili olmasalar bile bir şekilde meseleye değinmeye çalıştılar. Kriter olarak biz de iki sayımızı 15 Temmuz gündemine ayırdık ve ileride de bu önemli konuyu farklı yönlerden değerlendiren makaleleri dergimizde okumaya devam edeceksiniz.
Henüz üzerinden kısa bir süre geçmiş olmasına rağmen 15 Temmuz’la ilgili kitaplar da raflardaki yerini almaya başladı. Bunun yanında 15 Temmuz darbe girişiminin faili Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) ile ilgili geçmiş dönemlerde basılan kitaplar da yeniden kitapçıların öne çıkanları sergilediği kısımlarda kendilerine yer buldular. Bu kitapların yazarları televizyon programlarının aranan konukları oldu.
Bunun yanında Cumhurbaşkanlığı, Anadolu Ajansı gibi kamu kurumları 15 Temmuz’u ele alan önemli çalışmalara imza attılar.
Türkiye’nin en büyük düşünce kuruluşu olarak SETA da 15 Temmuz’la ilgili hem Türkçe hem de farklı dillerde kitap, rapor, analiz, perspektif ve çeşitli infografikler hazırladı.
Toplumsal Tarih’in 15 Temmuz’a Bakışı
Hem yayıncılıkla ilgilendiğim hem de yakın tarih meraklısı olduğum için 15 Temmuz’la ilgili elde edebildiğim bütün yayınları toplamaya ve fırsat buldukça okumaya çalışıyorum. Tarih Vakfı’nın yayımladığı aylık tarih dergisi Toplumsal Tarih’in Eylül sayısı bu anlamda en son elime geçen çalışma oldu. Açıkçası bir tarih dergisi için bu kadar yakın dönemde gerçekleşen bir olayla ilgili sayı çıkarmak kolay değil. Dosya editörlüğünü üstlenen Mehmet Ö. Alkan 15 Temmuz’u “Türkiye demokrasi tarihinde bir dönüm noktası” şeklinde değerlendiriyor. Daha çok Türkiye tarihindeki ve tabii Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemindeki darbe ve sıkıyönetim örneklerini analiz eden makalelerin yer aldığı dergide 15 Temmuz’u daha iyi anlamamıza yardımcı olacak metinler bulmak kolay değil.
Derginin ilk sayfalarında yer alan “Kuleli Vakası’nı Nasıl Bilirsiniz?” başlıklı popüler tarihçilerin konjonktüre göre Kuleli Vakası’nı okuma biçimlerindeki değişimlerin değerlendirildiği makalede “kurulu iktidara karşı başkaldırı formlarının tamamını darbe etiketi altına alma çabası”na yönelik itirazın 15 Temmuz darbe girişimini veya 17-25 Aralık sürecini kapsayıp kapsamadığından açıkçası emin olamadım.
Derginin aynı sayısındaki “Karikatürün Bakışıyla Darbeler: ‘Hasta Adam’ Ölüyor” makalesi “Türkiye, Mustafa Kemal Atatürk ile ‘Hasta Adam’lıktan kurtuldu; Recep Tayyip Erdoğan ile yeniden ‘Hasta Adam’lığa döndü” gibi birçok ifade ve sayfalarca eleştirilebilecek malzeme içeriyor. Aslında mizah dergilerinin çok uzun süredir sahip olduğu “Tayyipfobik mizah”ın bir devamı bu metin. “Tayyipfobik mizah” kavramını SETA’nın çok yakında çıkaracağı “Türkiye’de Mizah Dergileri: Kültürel Hegemonya ve Muhalefet” başlıklı raporundan ödünç aldım. Rapor Selçuk Timur Demir imzasını taşıyor. Eh, mutfakta çalışmanın zaman zaman böyle avantajları oluyor.
Tarihe başarısız darbe girişimleriyle geçen Talat Aydemir’in öğrencilerinden Zihni Çetiner’in 15 Temmuz darbe girişimini ordudaki laik ve Atatürkçü subay ve askerlerin bastırdığını söylediği, darbecilerin İslam’ı kendilerine rehber edindiği gibi ifadeleri içeren röportaj ise darbeci bir zihniyeti anlamak için önemli ipuçları içeriyor.
Toplumsal Tarih’in 273. sayısında 15 Temmuz’la doğrudan ilgili ya da o gecede yaşananları daha iyi anlamamıza katkıda bulunacak çok fazla içerik yok. Dahası, zannediyorum FETÖ’nün 15 Temmuz darbe girişimi başarılı olsaydı herhalde çok küçük birkaç değişiklikle beraber aynı dergi çıkabilirdi.
Ümit edelim ki zaman geçtikçe 15 Temmuz -Mehmet Ö. Alkan’ın da belirttiği şekliyle “Türkiye demokrasi tarihinde bir dönüm noktası”- hakkında çok daha fazla sayıda çalışma yapılır. Konuyla ilgili çok önemli bir boşluk önümüzde doldurulmayı bekliyor.
