Kriter > Dosya > Dosya / Savunma ve Güvenlik |

Türkiye’nin Savunma Harcamaları


1980’de dünyada toplam askeri harcama 366 milyar dolar iken 2022’de 2,275 trilyon dolara ulaşmıştır. Rakamsal olarak 6 kattan fazla artan askeri harcamaların dünya ekonomisine oranı ise düşüş göstermiştir. Türkiye'de de benzer bir durum söz konusudur. 1960’da 2,67 milyar dolar olan askeri harcama 2022’de 23,4 milyar dolara ulaşarak 8 kattan fazla artış gösterirken askeri harcamaların milli gelire oranı ise yüzde 3,53’den 2,77’ye gerilemiştir.

Türkiye nin Savunma Harcamaları

Türk ordusu dünyanın en güçlü orduları arasında yer alıyor. Bu durum uzun yüzyıllara dayanan asker-millet birleşmesinin bir sonucu. Cumhuriyetin kurulmasıyla güçlenen ilişki, kamu tarafından finanse edilen çağa uygun politikalarla Türk ordusunu daha da kuvvetli hale getirdi. Türk Silahlı Kuvvetleri’ni 21. yüzyılın gerekliliklerine göre hazırlayan Türkiye, günümüzde dünyanın en fazla askeri harcama yapan aktörleri arasında bulunuyor. 2020’de milli gelirin yüzde 2,77’sine erişen askeri harcamalar, 17,72 milyar dolara ulaştı. Yapılan kuvvet sıralamalarında ise dünyanın en güçlü 11. ordusu olan Türk Silahlı Kuvvetleri, NATO’nun ikinci büyük askeri gücüdür.

 

Cumhuriyetin İlk Dönemi

Milli mücadele döneminde kamu giderlerinin büyük kısmını oluşturan askeri harcamalar düşman kuvvetlerin Türk topraklarından çıkarılmasını sağlamıştı. 1920’de kamu bütçesinin yüzde 53’ü askeri harcamalara ayrılırken, büyük çoğunluğu kara ordularının finansında kullanıldı. 1920 ve 1930’larda bütçede önemli yer edinmeye devam eden askeri harcamalar, İkinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla daha da artmıştı. Genç nüfusun büyük çoğunluğu orduya alınırken, devletin gelirlerinde düşüş gözlenmişti. Askeri harcamalarını finanse etmek için farklı vergiler çıkaran devlet, ordunun ihtiyaçlarını bu şekilde karşılamaya çalışmıştır. Savaşın bitiminin ardından askeri harcamalar düşüş göstermiş ancak Soğuk Savaş’ın başlaması durumu tersine döndürmüştür. Askeri harcamalara ek olarak ABD’den savaş sonrası savunma yardımı alınmıştır.

 

NATO Üyeliği ve Askeri Harcamalar

1952’de Türkiye’nin NATO’ya üye olmasıyla birlikte Türkiye’nin askeri harcamaları artış göstermeye devam etti. 1960’ta milli gelirin yüzde 3,53’üne ulaşan savunma harcamaları, yıllık ortalama büyüme eğilimini sürdürmüştür. Kıbrıs’ta yaşanılan olaylar sonrası ve dışarıdan alınan askeri malzemelere yaptırım uygulanması, askeri harcamaların artmasına neden olmuştur. 1974’te Kıbrıs Barış Harekatı’nın yapılmasıyla milli gelirin yüzde 5,11’e ulaşan askeri harcamalar, 1980’lerin başına kadar milli gelire oran bakımından yüksek seviyesini korumuştur. İlerleyen yıllarda ABD ve Sovyetler Birliği arasındaki ilişkilerin yumuşaması ve ekonomik yaptırımların kaldırılması askeri harcamaların milli gelire oranını 1960’lardaki seviyesine tekrar indirmiştir. Ancak PKK terör saldırılarının başlaması, İran-Irak savaşı ve Körfez’de meydana gelen çatışmalar, yeniden milli gelire göre askeri harcamaların yükselmesine neden olmuştur. Kamu bütçesinin büyük kısmını oluşturan askeri harcamalar, 1960-1990 arasında yüksek seviyesini koruyarak artış eğilimini sürdürmüştür. Özellikle 1980’ler sonrası artan terör saldırıları orduya ayrılan finansal kaynakların yükseltilmesine neden olmuş ve Türkiye dünyanın en fazla askeri harcama yapan ülkeleri arasındaki yerini korumuştur (Grafik 1).

GRAFİK 1. SAVUNMA HARCAMALARININ MİLLİ GELİRE ORANI (%)

Türkiye, NATO’nun ikinci büyük ordusu olarak güney kanadının en güçlü askeri kuvvetine sahiptir. Böylesine bir gücün konumunu koruması için askeri harcamalar ve teknolojik trendleri takip etmek önemlidir. 1960-2020 arasında toplam 437,5 milyar dolarlık askeri harcama gerçekleştiren Türkiye, dışarıdan da savunma ürün yardımları almıştır. Alınan yardımlarla birlikte düşünüldüğünde askeri harcamaların toplamda daha fazla miktara ulaşması mümkündür. Türkiye’nin maruz kaldığı güvenlik tehditlerine göre yüksek miktarda artabilen askeri harcamalar, Kıbrıs Harbi sonrasında olduğu gibi kamu giderlerinin büyük kısmını oluşturmaktadır. 2000’de kamu harcamalarının yüzde 9,23’ünü oluşturan askeri harcamalar 2015’te yüzde 5,46’a düşerek tarihinin en düşük seviyesine gerilemiştir. Ancak 2016’dan itibaren Türkiye’nin maruz kaldığı dış ve iç tehditler nedeniyle kamu bütçesindeki oranı tekrar yükselmeye başlamıştır. 2020 itibariyle askeri harcamalar bütçenin yüzde 7,52’sini oluşturmakta ve milli gelire oranı yüzde 2,77’sine denk gelmektedir.

TABLO 1. TÜRKİYE’DE SAVUNMA HARCAMALARI (MİLYAR DOLAR)

 

Küresel Savunma Harcamalarında Türkiye’nin Konumu

Soğuk Savaş’ın getirmiş olduğu silahlanma yarışı beraberinde askeri harcamaların da yükselmesine neden oldu. Süper güçler arasındaki rekabet birçok ülkeyi de askeri harcamaları artırmaya teşvik etti. İkinci Dünya Savaşı’nda küresel ekonominin yüzde 10’unu aşan savunma bütçeleri, çatışmanın bitmesiyle gerilemeye başlamıştı. Ancak Soğuk Savaş’ın getirmiş olduğu silahlanma eğilimi, askeri harcamaları 1960’larda dünya ekonomisinin yüzde 6,4’üne kadar yükseltti. 1960’lar boyunca ortalama olarak dünya ekonomisinin yüzde 6 ile 6,4’e denk gelen askeri harcamalar, 1970’lerde tekrar düşüş eğilimine girdi. 1979’da küresel ekonomiden aldığı pay yüzde 3,5’e kadar gerileyen askeri harcamalar, Sovyetler'in Afganistan müdahalesi nedeniyle tekrar yükselmeye başladı. Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla dünya ekonomisine oranı yüzde 3’e kadar gerileyen askeri harcamalar günümüzde ortalama olarak yüzde 2,1 ile 2,4 arasında bir paya sahip.

1980’de dünyada toplam askeri harcama 366 milyar dolar iken 2022’de 2,275 trilyon dolara ulaşmıştır. Rakamsal olarak 6 kattan fazla artan askeri harcamaların dünya ekonomisine oranı ise düşüş göstermiştir. Türkiye'de de benzer bir durum söz konusudur. 1960’da 2,67 milyar dolar olan askeri harcama 2022’de 23,4 milyar dolara ulaşarak 8 kattan fazla artış gösterirken askeri harcamaların milli gelire oranı ise yüzde 3,53’den 2,77’ye gerilemiştir. Küresel askeri harcamalarda, Türkiye’nin konumuna bakıldığında yüzde 1’den fazla paya sahip olduğu görülmektedir. 1980’lerin başında küresel askeri harcamalardan yüzde 0,72 pay alan Türkiye hem oransal hem de rakamsal olarak payını ve miktarını artırmıştır. Türkiye’nin sahip olduğu ivme maruz kaldığı güvenlik tehditleriyle yakından alakalıdır.

TABLO 2. KÜRESEL SAVUNMA HARCAMALARI VE TÜRKİYE (1980-2022)

Türkiye 23,4 milyar dolarlık askeri harcamasıyla dünyada 15. sırada yer alıyor. Geçmişte de en fazla askeri harcama yapan ilk 20 ülke arasında bulunan Türkiye’nin mevcut ivmesini koruduğu görülüyor. Diğer gelişmiş ülkelere kıyasla savunmaya daha fazla para harcayan Türkiye sahip olduğu savunma sanayini de aktif olarak kullanıyor. Türk savunma sanayinin ulaştığı 25 milyar dolarlık üretim değeri, 3,2 milyar dolarlık ihracat kapasitesi ve sektörde faaliyet gösteren bin 500’den fazla firma Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ihtiyaçlarını yerli kaynaklardan sağlamayı amaçlamaktadır.

 


Etiketler »  

Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için "veri politikamızı" inceleyebilirsiniz. Daha fazlası